តោះមកមើលស្រុកខ្មែរអំឡុងចុង សតវត្សរ៍ទី១៩ ដើមសតវត្សរ៍ទី២០ តិចមើល៍
លោក អាដឺម៉ារ ឡឺក្លែរ (១៨៥១-១៩១៧នៃគ.ស) អតីតអធិបតីរង ប្រចាំក្រុងភ្នំពេញ និងខេត្ត សម្បូណ៍ (កំពង់ធំ) ពីឆ្នាំ១៨៨៦…
លោក អាដឺម៉ារ ឡឺក្លែរ (១៨៥១-១៩១៧នៃគ.ស) អតីតអធិបតីរង ប្រចាំក្រុងភ្នំពេញ និងខេត្ត សម្បូណ៍ (កំពង់ធំ) ពីឆ្នាំ១៨៨៦…
លោក អាដឺម៉ារ ឡឺក្លែរ (១៨៥១-១៩១៧នៃគ.ស) អតីតអធិបតីរង ប្រចាំក្រុងភ្នំពេញ និងខេត្ត សម្បូណ៍ (កំពង់ធំ) ពីឆ្នាំ១៨៨៦ ដល់ ១៩១៣ ពោល គឺបានមកដល់ស្រុកខ្មែរក្រោយពីការតាំងអាណាព្យាបាលបារាំងលើកម្ពុជា នាឆ្នាំ ១៨៦៣ បានបន្សល់ទុកនូវរូបភាពឯកសារមួយចំនួនស្តីពីទិដ្ឋភាពទូទៅនៃសង្គមវប្បធម៌ខ្មែរនាចុងស.វទី១៩ ដើមស.វទី២០ ។
ឯកសារលោកបណ្ឌិតមីសែល ត្រាណេ សរសេរថា ឯកសារទាំងនោះរួមមាន រូបភាព និងរបស់ប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃរបស់ជនជាតិខ្មែរ និងខ្មែរដើមភាគតិចនៅខេត្តក្រចេះ ស្ទឹងត្រែង និងសំណេរដៃដែលជាឯកសាររដ្ឋបាលជាភាសាខ្មែរ ព្រមទាំងអត្ថបទស្រាវជ្រាវ ឬក៏ជាការបកប្រែ ដែល ភាគច្រើនមិនទាន់ បោះពុម្ពនៅឡើយ ។
ក្រៅពីឯកសារទាំងនោះ យើងក៏ឃើញនៅមានវត្ថុសិល្បៈព្រមទាំងគំនូរលើកំណាត់ក្រដាសមានផាត់ពណ៌ ឬជាខ្មៅស ដែលយើង នឹងបង្ហាញនៅពេលខាងមុខទៀត ។ សូមរំឭកថា លោកអធិបតីរងខាងលើនេះបានសរសេរសៀវភៅ ឬអត្ថបទស្រាវជ្រាវជាច្រើនពាក់ព័ន្ធទៅនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ, សាសនា, ទំនៀមទម្លាប់ (ខ្មែរ និងខ្មែរលើ), ក្បួនខ្នាត ច្បាប់ក្រមនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។
សូមជម្រាបថា ឯកសារដ៏សម្បូរបែបខាងលើនេះ សព្វថ្ងៃនេះដែលបានក្លាយទៅជាមូលនិធិអាដឺម៉ារ ឡឺក្លែរ ត្រូវបានតម្កល់ទុកនៅបណ្ណាល័យក្រុងអាឡាំងសុង ប្រទេសបារាំងដែលជាស្រុកកំណើតរបស់លោក ។ រីឯវត្ថុវប្បធម៌វិញ ចំនួនជាច្រើនរយមុខ ត្រូវបានតម្កល់ទុកនៅសារមន្ទីរខេត្តខាងលើនេះដោយ មានរូបយើងជាអ្នករៀបចំពិពណ៌សម្រាប់មហាជនកាលពីឆ្នាំ ១៩៧៦ តាមសំណើររបស់សាលាក្រុង ។
ដោយសព្វថ្ងៃនេះនៅប្រទេសកម្ពុជាយើង ក្រោយពីសង្គ្រាមមក គេឃើញមិនសូវមានឯកសារជារូបភាព ឬក៏ជាសំណេរដៃទាក់ទិនទៅនឹងស្ថានភាពនៃប្រទេសខ្មែរនាចុងស.វទី១៩ និងដើមទី២០ទេ ដូច្នេះហើយបានជាយើងបានយកឯកសាររូបភាពទាំងនោះមកផ្សព្វផ្សាយ ជូនជាព័ត៌មាន ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតដោយសារ តែសម្បត្តិវប្បធម៌ទាំងនោះភាគច្រើនមិនទាន់ត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយនៅឡើយ ទើបថ្ងៃនេះយើងមានសេចក្តីរីករាយ សោមនស្សក្រៃលែងនឹងយកបង្ហាញជូនខេមរជនជ្រាបជាបន្តបន្ទាប់ ។
យើងជឿជាក់ថា បើគ្មានឯកសាររូបភាពទាំងនោះ ក៏គ្មានស្នាដៃដ៏ សំខាន់ៗស្រាវជ្រាវរបស់អ្នកប្រាជ្ញខាងលើនេះទេដែរ ដែលបានសរសេរពីវប្បធម៌ អរិយធម៌ខ្មែរដែរ ។ ហើយយើងក៏ពិតជាបានបាត់បង់នូវការចេះដឹងមួយចំនួនស្តីពីវប្បធម៌ខ្មែរពុំខាន ដែលគេអាចយកទៅប្រើប្រាស់ ដើម្បីជាប្រយោជន៍សម្រាប់ខេមរវិជ្ជា ។ ឧទាហរណ៍ មានអ្នកស្រាវជ្រាវ ក្មេងៗខ្លះខាងខេមរវិជ្ជាបានបង្ហាញជាសំខាន់ពីសំណេរដៃជាភាសាខ្មែរ និងបារាំងទាំងនោះ ដែលបានក្លាយទៅជាសម្បត្តិរបស់ទីក្រុងអាឡាំងសុង នឹងបានធ្វើការសិក្សាស្រាវ ជ្រាវលើបញ្ហាមួយចំនួន ស្តីពីសង្គមខ្មែរនាសម័យអាណានិគមបារាំង ដែលគេពុំធ្លាប់បានដឹងពីមុនមក គួរឲ្យ ចាប់អារម្មណ៍ ។
ដូច្នេះតាមរយៈការសិក្សាប្រៀបធៀបរូបភាពឯកសារទាំងនោះ ស្តីពីស្ថានភាពសង្គមខ្មែរនាជំនាន់នោះ ទៅនឹងស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន យើងក៏អាចដឹងថា សង្គមខ្មែរបានមានការវិវឌ្ឍ និងអភិវឌ្ឍន៍ជាបន្តបន្ទាប់ ជាហូរហែ មិនឈប់ឈរ គួរឲ្យកត់សម្គាល់។
ចំពោះរូបភាពឯកសារទាំងនោះថតអំឡុងឆ្នាំ១៨៩០-១៨៩៥ ដែលសព្វថ្ងៃនេះបានក្លាយទៅជាឯកសារជាប្រវត្តិសាស្ត្រ លោកអាដឺម៉ារ ឡឺក្លែរ បានមក មិនមែនដោយភាពងាយស្រួលប៉ុន្មាននោះទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែដោយ លោកបានជម្នះរាល់ឧបសគ្គ ព្រមទាំងចំណាយទាំងកម្លាំងកាយចិត្ត និងពេលវេលាយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ បើយោងតាមកំណត់ហេតុរបស់លោក នាចុងស.វទី១៩ និងដើមស.វទី២០ ៕ (កែសម្រួលដោយ ៖ បុប្ផា)
ចែករំលែកព័តមាននេះ