ការទាក់ទងគ្នារវាងចិន និងខ្មែរបានផ្តើមឡើងតាំងពីសម័យមុនប្រវត្តិសាស្ត្រ ពោលគឺតាំងពីមុនការបង្កើតនៃរដ្ឋហ្វូណនមកម៉្លេះ ក៏ប៉ុន្តែទើបតែមានសន្ទុះយ៉ាងខ្លាំងក្លាបំផុត ចាប់តាំងពីមុនសម័យប្រវត្តិសាស្ត្របន្តិចប៉ុណ្ណោះ ។
បើតាមឯកសារលោកបណ្ឌិតមីសែល ត្រាណេ ថាការស្រាវជ្រាវ ថ្មីៗនេះបានឲ្យដឹងថា សំណេរចិនស្តីពីប្រវត្តិសាស្ដ្រខ្មែរ ចែកចេញជាច្រើនសម័យកាល តែឯកសារសំខាន់ជាងគេ ដែលគេអាចចាត់ទុកថាជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ គឺស្ថិតនៅក្នុងរាជវង្សហាន់ ខាងលិច ប្រមាណជា ១០០ឆ្នាំ មុនគ្រឹស្ដសករាជ និង១០០ឆ្នាំ នៃគ្រឹស្ដសករាជ និងក្នុងសម័យរាជវង្សវ៉ូ (២២០-២៨០នៃគ.ស) ។
១-សម័យរាជវង្សហាន់ ខាងលិច ៖ សម័យនេះ គឺជាសម័យមុនការបង្កើតរដ្ឋហ្វូណនបន្តិច ហើយជាសម័យចាស់ជាងគេបំផុត ។ តាំងពីអតីតកាលដ៏យូរលង់មកមិនថា ក្នុងបរិបទសង្គមវប្បធម៌ណា ឬរជ្ជកាលរបស់ព្រះមហាក្សត្រអង្គណាទេ ជនជាតិចិនតែងតែខិតខំឈ្វេងយល់អំពីវិស័យនយោបាយវប្បធម៌ និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ជនជាតិដែលរស់នៅជិតខាងរបស់ខ្លួន ។
ដោយសំណេរដៃជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ហើយចាស់ជាងគេបំផុតរបស់ចិនស្តីពីជនជាតិបរទេស ជាពិសេសការធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌាចារឡើងក្នុងរាជវង្សហាន់ ខាងលិច យ៉ានហានស៊ូ ប្រមាណ១០០ឆ្នាំ មុនគ្រឹស្ដសករាជ និង១០០ឆ្នាំនៃគ្រឹស្ដសករាជ ។
គឺដោយសារឯកសារនេះហើយបានជាយើងអាចដឹងជាប្រយោលថា ជនជាតិខ្មែរធ្លាប់មានការទាក់ទងជាមួយចិន មុនសម័យប្រវត្តិសាស្ត្របន្តិច ហើយដែនដីខ្មែរពីដើម គឺជាតំបន់ឆ្លងកាត់ ឬជាផ្លូវត្រឡែងកែងវប្បធម៌ ដែលមានវប្បធម៌ចម្រុះពហុវប្បធម៌ ។ សម្រង់ព័ត៌មានដែលបានមកពីឯកសារខាងលើ បង្ហាញឲ្យយើងដឹងថា ដើម្បីធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា ចាំបាច់អ្នកដំណើរតាមសមុទ្រ ដោយឆ្លងកាត់ទីប្រជុំជនមួយចំនួន ដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសថៃ និងវៀតណាមខាងត្បូង ក្រោយពីឱនភាពនៃសម័យមហានគរ និងក្រោយអង្គរមក ។
ការពិនិត្យខ្លឹមសារនៃសំណេរដៃចិន កត់ត្រាតាំងតែ១០០ឆ្នាំមុនគ្រឹស្ដសករាជ បានផ្តល់ឱកាសឲ្យយើងពិចារណាឡើងវិញអំពីចំណាស់នៃសម្ព័ន្ធភាពមិនគ្រាន់តែចិន និងឥណ្ឌាទេ ក៏ប៉ុន្តែរវាងចិន និងខ្មែរ ឬក៏ខ្មែរ និងឥណ្ឌាផងដែរ ដែលបានទាក់ទងរកគ្នា ដោយមូលហេតុផ្សេងៗយ៉ាងពិតប្រាកដ ។
តាមរយៈវត្ថុបុរាណចិនមួយចំនួនដែលបានជួបប្រទះ យើងក៏អាចបញ្ជាក់នូវភាពត្រឹមត្រូវនៃ សំណេរទាំងនោះពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការទាក់ទងចិន-ខ្មែរខាងលើនេះដែរ ។ តាមពិតទៅផ្តើមចេញពីរាជវង្សហាន់ការទាក់ទងនេះ មានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ និងពិស្តារចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១ រហូតដល់បច្ចុប្បន្នភាព បើសំអាងប្រភពឯកសារ ផ្សេងៗ ដែលជារួមមានទិន្នន័យខាងបុរាណវិទ្យា និងលទ្ធផលនៃការជីករុករកវត្ថុបុរាណនៅតាមស្ថានីយ ផ្សេងៗជាដើម ។
ហេតុដែលយើងចាប់អារម្មណ៍លើស្លាកស្នាមវប្បធម៌បុរាណចិន គឺដោយសារតែចំណុចនេះ មិនសូវត្រូវបានគេលើកយកមកនិយាយឡើយ ហើយជាអ្វីមួយដែលពុំបានចែង ឬអធិប្បាយក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឡើយ ។
ម្យ៉ាងទៀតយើងចង់បង្ហាញថា ការកត់ត្រានូវព្រឹត្តិការណ៍ ផ្សេងៗដោយចិន ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃប្រវត្តិសាស្ដ្រខ្មែរ មានភាពត្រឹមត្រូវល្អមិនផ្ទុយនឹងទិន្នន័យខាងបុរាណវិទ្យានេះ ។ តាមពិតនៅទីនេះ គឺយើងចង់បញ្ជាក់ឲ្យឃើញអំពីសេចក្តីសំខាន់របស់វត្ថុបុរាណទាំងនោះក្នុងការចងក្រងប្រវត្តិសាស្ដ្រខ្មែរតែប៉ុណ្ណោះ ។
២-សម័យរជ្ជកាលវ៉ូ ៖ តាមសំណេរចិនជាលាយលក្ខណ៍អក្សរស្តីពីហ្វូណន និយាយរួម និងការទាក់ទងខ្មែរ-ចិន និយាយដោយឡែកត្រូវបានគេសិក្សាវិភាគដោយបោះពុម្ពផ្សាយតាំងតែពីឆ្នាំ១៨៨៣ម៉្លេះ ។ ដូច្នេះតាមដំណើរនៃប្រវត្តិសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងសម័យហ្វូណន យើងសូមរំឭកឡើងវិញនូវឯកសារមូលដ្ឋានទាំងនោះ ដែលគប្បីយើងត្រូវសិក្សាវិភាគតទៅទៀត ។
គេសង្កេតឃើញមានអ្នកប្រវត្តិវិទូចិនច្រើនរូប ដែលមានការចេះដឹងយ៉ាងជ្រៅជ្រះបានបន្សល់នូវកំណត់ហេតុមួយចំនួនស្តីពីប្រវត្តិសាស្ត្រ និងភូមិសាស្ត្រ ពិតៗរបស់ខ្មែរនាសម័យដើម ។ ប៉ុន្តែអ្នកកាលប្បវត្តិចិន ដែលល្បីល្បាញជាងគេនោះ គឺកាំងថៃ និងជូយីន ដោយលោកបានសរសេរកត់ត្រាអំពីហ្វូណន ជាលើកដំបូងបង្អស់ ។
កំណត់ហេតុរបស់ចិនទាំងនោះ ដែលជាវិភាគទានមានតម្លៃឥតកាត់ថ្លៃបាន សុទ្ធតែធ្វើឡើងអាស្រ័យហេតុផលដូចពោលខាងលើ គឺថាកើតចេញពីចក្ខុវិស័យរបស់អ្នកដឹកនាំចិន ដើម្បីមូលហេតុសេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ច្រើនជាងនយោបាយវាតទីនិយមទឹកដី ។
ជាបឋមសូមរំឭកថា កំណត់ហេតុររបស់ចិនដែលចាស់ជាងគេនោះ ហើយក៏ជាដំបូងផងដែរ គឺកាលប្រវត្តិរបស់រាជវង្សហានខាងលិច (១០០ឆ្នាំមុនគ្រឹស្តសករាជ និង១០០ឆ្នាំនៃគ្រឹស្តសករាជ) តែដូចដែលបានពោលខាងលើ កំណត់ហេតុដែលពិស្តារ និងសំខាន់បំផុតនោះ គឺកំណត់ហេតុចងក្រងឡើងនៅក្នុងសម័យរាជវង្សវ៉ូ (២២០-២៨០នៃគ្រឹស្តសករាជ) ដោយកាំងថៃ និងជូយីន ។
ក្រៅពីនេះយើងក៏បានជួបប្រទះនូវព័ត៌មានស្តីពីនគរភ្នំក្នុងឯកសារចិនមួយចំនួនទៀតដូចជា ប្រវត្តិសាស្ត្រសន្តតិវង្សលាំង (៥០២-៥៥៦នៃគ្រឹស្តសករាជ) ឈ្មោះលាំងស៊ូ (Liang Shu) ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសន្តតិវង្សសយ (Sui Shu) និងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃរាជវង្សថាង (Xin Tang Shu) ដោយម៉ាតួនលិន សង្ខេបប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ព្រះចៅអធិរាជក្នុងរជ្ជកាលថៃភីញ (Tai Ping Yu Lan) សៀវភៅនៃចក្រវាល (Tai Ping Huan Yu Ji) និងប្រជុំវិទ្យាតុងទៀន (Tong Tian) ជាដើម ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏សំណេរដៃរបស់លោកកាំងថៃ និងជូយីង គឺជាឯកសារមូលដ្ឋាន ស្តីពីប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់នគរភ្នំ ឬហ្វូណន ឆ្នាំ ២៣០-២៣១ ដែរ ។
សូមរំឭកថា ប្រវត្តិវិទូចិនទាំងពីរនេះបានមកដល់នគរភ្នំតាមបញ្ជារបស់អភិបាលខេត្តជាវចូវ (Jiao Zhou) ឈ្មោះឡឺដា នៅឆ្នាំ២៣ ។ ស្នាដៃរបស់លោកកាំងថៃត្រូវបាន លោកលី តាវយៀន (Li Dao Yuan) អធិប្បាយនៅក្នុងឯកសារ «សេចក្តីអធិប្បាយនៃផ្លូវទឹក» ដែលមាន៣៦ភាគ ពោលគឺភាគ១ ដល់ភាគ៣៦ សរសេរនៅចុងសតវត្សទី៥ និងដើមសតវត្សទី ៦ ក្រោមចំណងជើងថា ប្រវត្តិនិទានពីហ្វូណន (Fu Nan Chuan) និងរឿងនិទានពីហ្វូណនជី (Fu Nan Ji)។
នៅក្នុងកំណត់ហេតុរបស់អធិរាជនៃរជ្ជកាលថៃភីង ច្បាប់៧៨៧ លោកលី តាវយៀន បានដាក់ចំណងជើងថា «ប្រវត្តិទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីនៅហ្វូណន» (Fu Nan Tu Su) ប្រជុំវិទ្យា (១៨៨ច្បាប់) និងសៀវភៅនៃចក្រវាល (១៧៧ច្បាប់) ត្រូវបានលោកដាក់ឈ្មោះថា «ប្រវត្តិនៃទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីរបស់ហ្វូណន» (Fu Nan Tu Su Chuan)។
ក្រៅពីនេះយើងក៏បានឃើញនូវ «ការរិះគន់របស់មហាប្រវត្តិវិទូ» (Shi Ji Sheng yi) ១២៣ច្បាប់ ដែលធ្វើឡើងលោកអ្នកនិពន្ធ ហ្សាង គូ ជី (Sheng Qu Ji) ។ ជាពិសេសសេចក្តីអធិប្បាយពីអត្ថបទ ផ្សេងៗរបស់មហាប្រវត្តិវិទូហ្ស៊ី ជី (Shi Ji) ដោយអ្នកនិពន្ធស៊ីម៉ាឈាន (Si Ma Qian) ក្រោមចំណងជើងថា «រឿងរ៉ាវនៃនគរបរទេស» ដោយសំអាងលើ «កំណត់ហេតុរបស់លោកកាំង ថៃ» (Kan Tai Wei Guo Chuan) មានឯកសារមួយទៀតគឺសង្ខេបប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ព្រះចៅអធិរាជចិន ដែលស្ថិតក្នុងរជ្ជកាលថៃពីញ ។ ឯកសារនេះ សរសេរឡើងសម្រាប់ព្រះបរមរាជវាំង ដោយភាគច្រើនបានស្រង់ប្រភពព័ត៌មានចេញពី «រឿងរ៉ាវដែលមានក្នុងនគរបរទេស» ខាងលើនេះ ។
លោកជូ យីន ដែលជាអន្ទាក់និពន្ធ «រឿងរ៉ាវចម្លែកនៃហ្វូណន» (Fu Nan Yi Zhi) ឯកសារនេះត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសន្តតិវង្សសួយ (Sui) នៅភាគ៣៣ និងនៅប្រវត្តិសាស្ដ្រថ្មីនៃសន្តតិវង្សថាងនៅភាគទី៣ ។
សូមរំឭកផងដែរថា មានព្រះភិក្ខុសង្ឃចិនមួយព្រះអង្គឈ្មោះយីជីន បាននិមន្តទៅភូមិភាគសមុទ្រខាងត្បូងពីឆ្នាំ៦៧១ ដល់ ៦៨៥នៃគ្រឹស្តសករាជ ព្រះអង្គបានបន្សល់ទុកកំណត់ហេតុមួយចំនួនស្តីពីទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីព្រមទាំងភូមិសាស្ត្រនៃហ្វូណនផងដែរ។
ឯកសារនេះមានចំណងជើងថា «ប្រវត្តិនៃគណៈកម្មាធិការទៅកាន់សមុទ្រខាងត្បូង» (Nan Hai Ji Qui Nei Fa Ghuan) និង «ប្រវត្តិស្តីពីការស្វែងរកធម៌ទៅកាន់ស៊ីយូ ដោយព្រះភិក្ខុសង្ឃនៃមហាសន្តវង្សថាង» (Da Tang Xi Yu Qiu Fa Quo Seng Chuan)។
ម្យ៉ាងវិញទៀតក្នុង «ប្រវត្តិសាស្ត្រទូទៅនៃនគរយ៉េ» (Qun Ding Yuei Shi Tong Chan Gang Mu) រឿងរ៉ាវនៃនគរបី (San Guo Zhi) ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសន្តតិវង្សឈីង (Qing Shu) ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសន្តតិវង្សសុង (Sing Shu) និងប្រវត្តិសាស្ត្រដែលសន្តតិវង្សឈីខាងត្បូង (Nan Qi Shu) យើងក៏អាចប្រមូលនូវទិន្នន័យជាប្រវត្តិសាស្ត្រជាវិជ្ជមានពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការទាក់ទងរវាងខ្មែរ-ចិនផងដែរ ដែលគេពុំធ្លាប់ជួបប្រទះនៅក្នុងច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរម្តងណាឡើយ៕ (កែសម្រួលដោយ ៖ បុប្ផា)
ចែករំលែកព័តមាននេះ