រាជធានីភ្នំពេញ ៖ «ប្រទះឡាង» គឺជាឈ្មោះរបស់ភូមិប្រទះឡាង និងសង្កាត់ប្រទះឡាង ដែលអ្នកស្រុកបានដាក់ឬហៅទៅតាមសាវតានៃសាច់រឿងព្រេងនិទានដែលមានពាក់ព័ន្ធទៅសកម្មភាពផ្សេង ឬព្រះរាជដំណើរយាងឆ្លងកាត់ ពីតំបន់មួយទៅតំបន់របស់អង្គព្រះមហាក្សត្រនាសម័យបុរាណកាល ។
សម្រាប់អ្នកដែលរស់នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញប្រាកដជាធ្លាប់ស្គាល់និងធ្លាប់ឮពីឈ្មោះភូមិនិងសង្កាត់ខាងលើនេះ ជាក់ជាមិនខានឡើយ ។ ប៉ុន្តែអ្នកភាគច្រើនប្រហែលជាមិនបានដឹងថា តើហេតុអ្វីបានជាភូមិ និងសង្កាត់នោះមានឈ្មោះ«ប្រទះឡាង»បែបនេះ ? ហើយឈ្មោះនេះមានជាប់ទាក់ទងទៅនិងដំណើររឿងអ្វីដែរ ? មិនថាតែអ្នករស់នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញទាំងមូល ឬនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជាតែម្ដងនោះទេ សូម្បីតែប្រជាពលរដ្ឋ ដែលរស់នៅក្នុងភូមិ និងសង្កាត់ប្រទះឡាងនេះដោយផ្ទាល់ក៏មិនសូវបានដឹងច្បាស់ថាភូមិសង្កាត់ដែលគាត់កំពុងតែរស់នៅនោះមានប្រវត្តិនិងសាវតាបែបណាផង ។
ដោយសារតែមជ្ឈដ្ឋានជាច្រើនធ្លាប់តែឮឈ្មោះ តែមិនបានដឹងពីប្រភពនៃការដាក់ឈ្មោះនេះ ទើបកោះសន្តិភាពបានព្យាយាមធ្វើការស្រាវតាមរយៈអ្នកភូមិខាងលើនេះដើម្បីចង់ដឹងពីប្រវត្តិរឿង។ ប៉ុន្តែជាច្រើនថ្ងៃនៅតែមិនអាចលាតត្រដាងតាមរយៈអ្នកភូមិនេះបានឡើយ សូម្បីតែលោកតាលោកយាយ ដែលជាចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ មានជន្មាយុរហូតដល់ជាង៨០ឆ្នាំទៅហើយក្ដី ក៏ពួកគាត់មិនបានដឹងផងគឺដឹងត្រឹមតែ ពាក្យនេះកាលពីមុនហៅថា «ប្រទះនាង» លុះក្រោយមកក្លាយទៅជា «ប្រទះឡាង» វិញរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះតែប៉ុណ្ណោះ ។
បើយោងតាមសៀវភៅប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែររបស់ (ក្រុមប្រជុំទំនៀមទន្លាប់ខ្មែរ) ឈ្មោះភូមិនិងសង្កាត់ប្រទះឡាង នេះពុំមែនចេះតែដាក់ឬហៅតាមចិត្តនឹកឃើញនោះទេ ។ តាមពិតទៅគឺមានជាប់ទាក់ទងទៅក្នុងសាច់រឿងព្រេងនិទានពី«ក្រុងឧដង្គ» ដែលសព្វថ្ងៃនេះហៅថា«ភ្នំឧដុង្គឬភ្នំអដ្ឋារស្ស» នៅត្រង់វគ្គប្រវត្តិរឿង «តាដុង យាយជ័យ» ដែលកាលពីអតីកាលក្រុងឧដុង្គនេះស្ថិតនៅក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នកាលបានស្ថិតនៅក្នុងស្រុកពញាឮ ខេត្តកណ្ដាល ។ តែនៅក្នុងសៀវភៅនោះពុំបានបញ្ជាក់អំពីពុទ្ធសករាជ ឬគ្រឹស្ដសករាជប៉ុន្មាននោះឡើយ ។
ពេលនេះកោះសន្តិភាពសូមដកស្រង់យកប្រវត្តិរឿង«ក្រុងឧដង្គ» ត្រង់វគ្គប្រវត្តិរឿង «តាដុង យាយជ័យ» ចេញពីសៀវភៅរឿងប្រជុំព្រេងខ្មែរភាគទី៥ របស់ក្រុម«ប្រជុំទំនៀមទន្លាប់ខ្មែរ» ត្រង់ទំព័រទី២៩ដល់ទំព័រទី៤៣ ដែលបានបោះពុម្ពផ្សាយដោយគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពនិងចែកផ្សាយនៃក្រសួងអប់រំយុវជននិងកីឡាក្នុងពុទ្ធសករាជ២៥៤៧ ត្រូវនិងគ្រឹស្តសករាជ២០០៣ មកផ្សាយជូនដល់ប្រិយមិត្ត និងមិត្តអ្នកអានទាំងអស់ បានដឹងពីសាវតានៃឈ្មោះភូមិ«ប្រទះឡាង»សង្កាត់ប្រទះឡាង ដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅក្នុងខណ្ឌកំបូល រាជធានីភ្នំពេញ។
ប្រវត្តិនៃរឿងមានយ៉ាងដូច្នេះ៖ មានរឿងដំណាលមកថា មានព្រះមហាក្សត្រ១ព្រះអង្គសោយរាជ្យនៅនគរខ្មែរ បាននាំព្រះអគ្គមហេសីដែលទ្រង់ព្រះគត៌យាងទៅក្រសាលព្រៃ ។ លុះពេលយាងទៅដល់ក្នុងព្រៃមួយ ព្រះអគ្គមហេសីទ្រង់ប្រឈួនព្រះឧទរ ។ តែខណៈនោះព្រះនាងទ្រង់ពុំបានជ្រាបថា ការប្រឈួននោះគឺបម្រុងនិងប្រសូត្ររាជបុត្រឡើយ ។ ពេលនោះព្រះនាងបាននាំព្រះស្វាមីយាងចូលព្រៃជ្រៅឆ្ងាយពីពលរេហ៍ទាំងពួងដែលហែហមអមដំណើរ ។
មិនយូរប៉ុន្មានស្រាប់តែប្រសូត្រព្រះរាជបុត្រមកជា«ពងធំមួយ» បន្ទាប់ពីទតឃើញបែបនេះព្រះអគ្គមហេសីនិងព្រះរាជាបាន នឹកខ្មាសអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រនិងពលរេហ៍ ទ្រង់ក៏បានកាយដីកប់ពងនោះទុកចោលក្នុងព្រៃ ទាំងមិនសប្បាយព្រះទ័យសោះឡើយ ។ ដោយព្រះអង្គទ្រង់បាននឹកស្ដាយព្រះរាជបុត្រដែលប្រសូត្រមកជាពងបែបនេះ ព្រោះទ្រង់តែងសង្ឃឹមក្នុងព្រះទ័យថា បើប្រសូត្រមកបានជាកូនមនុស្សនឹងបានសោយរាជ្យតំណរព្រះរាជវង្សពីព្រះអង្គតទៅ ព្រោះព្រះអង្គគ្មានព្រះរាជបុត្រសោះ ។ បន្ទាប់មកទ្រង់បាននាំព្រះអគ្គមហេសីចូលព្រះមហានគរវិញ ។
ថ្លែងពីព្រានព្រៃម្នាក់ ឈ្មោះ វិង ដែលជាព្រានរបស់ព្រះរាជា ថ្ងៃមួយព្រានវិងបានចេញទៅបរបាញ់សត្វនៅក្នុងព្រៃដោយបានបណ្ដើរឆ្កែ១ក្បាលទៅជាមួយផង ។ លុះពេលទៅដល់ក្នុងព្រៃដែលព្រះរាជានិងព្រះអគ្គមហេសីយាងទៅក្រសាលនិងជាទីកន្លែងកប់ពងដែលប្រសូត្រចេញពីឧទរព្រះអគ្គមហេសីនោះ ។ ឆ្កែបានព្រូស និងកាយដីរហូតឃើញពងធំចម្លែកអស្ចារ្យប៉ុន្តែគាត់ពុំបានដឹងថាជាពងដែលព្រះរាជាកប់នោះឡើយ ។ ខណៈនោះព្រានវិងក៏បានរើសយកពងនេះទៅទុកនៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្លួន ហើយបានថែរក្សាទុកភ្ញាស់មើលថែមទៀតផង ។ លុះគ្រប់ថ្ងៃខែស្រាប់តែពងនោះញាស់ចេញមកជាកូនមនុស្សភេទប្រុស ។
ចំណែកព្រានវីងកាលបើឃើញហេតុដ៏ចម្លែកអស្ចារ្យយ៉ាងនេះ ក៏បានយកមកចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សារហូតដល់ធំ និងបានដាក់ឈ្មោះថា«ចៅប្រមាញ់វិងស៊ុង» ។ លុះចម្រើនវ័យឡើងចៅប្រមាញ់វិងស៊ុងនេះមាន រូបឆោមលោមពណ៌ល្អឆើតឆាយ លើសលប់បុរសទាំងពួង និងបានហាត់ថ្នឹកខាងដើរបរបាញ់សត្វជាមួយព្រានវិងជាឪពុក ហើយអ្នកស្រុកភូមិបានស្គាល់ថាចៅប្រមាញ់វិងស៊ុង គឺជាកូនប្រុសព្រានវិងគ្រប់ៗគ្នាទៀតផង ។
ស្លេះរឿងព្រានវិង សូមនិទានពីតាដុង យាយជ័យ ។ តាយាយនេះគាត់មានកូនក្រមុំម្នាក់ឈ្មោះនាង«ត្រចើលដោះក្រាល»នាងមានរូបឆោមលោមពណ៌ល្អ ស្រស់លើនារីទាំងពួង ដំណើរល្វតល្វន់សមឫក ហាក់ដូចជាស្រីទេពអប្សរបវរកញ្ញា ។ ចំណែកតាដុង យាយជ័យ បានសង់ផ្ទះនៅលើដីទួលមួយដែលមានទឹកព័ទ្ធជុំវិញការពារកុំឲ្យបុរសៗចូលដល់លំនៅឋានគាត់ ហើយទីដែលតាដុងយាយជ័យសង់ផ្ទះនោះនៅមានដំណែលមកដល់សព្វថ្ងៃ ស្ថិតនៅមុខខ្លោងទ្វារចូលរវត្តទេពប្រណម្យខាងត្បូងផ្លូវជាតិលេខ៥ចម្ងាយ៥០ម៉ែត្រ ក្នុងឃុំវិហារហ្លួង ស្រុកពញាឮ ខេត្តកណ្ដាល។
ពួកគាត់ក៏មានប្អូនស្រីម្នាក់ទៀតឈ្មោះ នាង ទែន រស់នៅក្នុងភូមិស្រែននោង ក្នុងខេត្តតាកែវផងដែរ ។ ពួកគាត់តែងតែនាំនាងត្រចើលដោះក្រាលជាកូនទៅលេងផ្ទះនាងទែនជាញឹកញប់ ។ ថ្ងៃមួយពេលដែលតានិងយាយ នាំកូនស្រីទៅផ្ទះនាងទែន ដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវបានជួបព្រានវិងកំពុងនាំចៅប្រមាញ់វិងស៊ុង ដើរបរបាញ់សត្វក្នុងព្រៃ ។ ដោយសារពួកគាត់បានស្គាល់គ្នាពីមុនមកផងក៏បានសាកសួរសុខទុក្ខនិងរាក់ទាក់គ្នាទៅវិញទៅមក ។ ចំណែកចៅប្រមាញ់វិង ស៊ុង និងនាងត្រចើលដោះក្រាល កាលបើបានឃើញគ្នាហើយ ចេះតែគយគន់មើលគ្នាទៅវិញទៅមក ។
មិនយូរប៉ុន្មានក៏បានចាប់ចិត្តស្រឡាញ់គ្នានាគ្រានោះតែម្ដង ។ រីឯតាដុងយាយជ័យក៏ចេះតែគយគន់មើលចៅប្រមាញ់វិងស៊ុងមិនដាក់ភ្នែកដែរ ព្រោះតែឃើញមានរូបល្អ ហើយពួកគាត់ក៏នឹកក្នុងចិត្តថា«បើបានជាគូស្វាមីភរិយាកូនស្រីគាត់ស័ក្ដិសមគ្នាណាស់» ។ បន្ទាប់មកពួកគាត់បានសួរទៅព្រានវិងថា «តើអ្នកកម្លោះនោះត្រូវជាអ្វីនិងលោក ? ព្រានវិងឆ្លើយថា«កូន» ដោយពេញចិត្តនិងរូបល្អស្រស់ចៅប្រមាញ់វិងស៊ុង តានិងយាយក៏ទុកឱកាសឲ្យគូស្នេហាទាំង២នោះនិយាយឆ្លើងឆ្លងគ្នាបានតាមចិត្ត ។ លុះចប់ការសន្ទនានិងគ្នាហើយ ទើបលាបែកគ្នាដោយអ្នកទាំង២ បានពាំនាំយកទាំងសេចក្ដីស្នេហាជាប់ខ្លួនរៀងៗខ្លួនទៅជាមួយផង ។
ក្រោយមកដោយដឹងថានាងត្រចើលដោះក្រាលឧស្សាហ៍ទៅលេងផ្ទះម្ដាយមីងឈ្មោះនាងទែនជាញឹកញាប់នោះ ចៅប្រមាញ់វិង ស៊ុង ក៏បានស្កាត់ទៅជួប និងនាងដល់ផ្ទះនាងទែនជាញឹកញាប់ដែរ។លុះយូរទៅសេចក្ដីស្នេហា ក៏កាន់តែរីកដុះដាលធំឡើងៗតែរាល់ថ្ងៃ ហើយដោយហេតុតាដុង យាយជ័យពុំបានជូនទៅលេងផ្ទះនាងទែនញឹកញប់ដូចកាលមុនៗ ព្រោះគាត់មានការរវល់ច្រើន នាងត្រចើលដោះក្រាលក៏លបលួចរត់ទៅផ្ទះនាងទែនម្នាក់ឯង ។
ថ្លែងពីព្រះរាជាដែលគង់សំចតនៅព្រះពន្លាលង្វែកព្រះអង្គឡើងគង់លើអស្សពាហ៍ មានសេនា៤នាក់ ដង្ហែព្រះអង្គទៅផង លុះចូលដល់ព្រៃជ្រៅស្រាប់តែប្រទះឃើញនាងត្រចើលដោះក្រាលកំពុងដើរម្នាក់ឯង ។ នៅត្រង់ព្រៃដែលស្ដេចប្រទះឃើញត្រចើលដោះក្រាលនេះហើយ ដែលអ្នកស្រុកហៅថា«ព្រៃប្រទះនាង» ។ លុះក្រោយមកបានហៅក្លាយទៅជា«ព្រៃប្រទះឡាង» ហើយបច្ចុប្បន្នទីនោះមិនមានព្រៃទៀតនោះទេ គឺមានតែវាលស្រែ ភូមិនិងសង្កាត់ដែលមានអ្នកស្រុករស់នៅច្រើន គឺឈ្មោះភូមិប្រទះឡាង សង្កាត់ប្រទះឡាង នេះឯង) ។
ដោយឡែកព្រះរាជាក្រោយពីព្រះអង្គទ្រង់ទត ឃើញនាងត្រចើលដោះក្រាលមាន រូបឆោមលោមពណ៌ល្អដូចទេពធីតា ទ្រង់ក៏លោតចុះពីលើខ្នងសេះ យាងសំដៅទៅរករូបនាង បន្ទាប់មកទ្រង់លួងលោមដោយសេចក្ដីស្នេហា។ពេលនោះនាងត្រចើលោះក្រាល មានការភិតភ័យយ៉ាងខ្លាំងនិងមិនហ៊ានឆ្លើយអ្វីតប ទៅព្រះរាជាវិញទេ នាងបានរត់ត្រឡប់ក្រោយវិញ ហើយព្រះរាជានិងសេនា៤នាក់ក៏បានរត់ដេញតាមពីក្រោយ ខណៈនោះដោយសារតែជាស្រីកម្លាំងខ្សោយនិងរត់តាមផ្លូវឆ្ងាយផង បានប្រទះឃើញដំបូកមួយក្នុងព្រៃ ។ ពេលនោះនាងត្រចើលដោះក្រាលក៏បានលើកដៃសំពះបួងសួងថា «បើខ្លួននាងខ្ញុំពិតជាគូនិង ចៅប្រមាញ់វិងស៊ុង សូមឲ្យខ្ញុំចូលពួនលាក់ខ្លួនក្នុងដំបូកនោះឲ្យបាត់» ។ លុះបួងសួងរួចនាងបានរត់ចូលទៅពួនលាក់ខ្លួននៅនិងដំបូកនោះហើយក៏បានបាត់តាមប្រាថ្នាដោយព្រះរាជា និងសេនាទាំង៤នាក់នោះ រកនាងមិនឃើញឡើយ ។
ចំពោះរឿងតាដុងយាយជ័យនេះនៅមានវែងតទៅទៀត ហើយក៏មានប្រវត្តិឈ្មោះតំបន់ និងភូមិ ឃុំ សង្កាត់ ជាច្រើនទៀតនៅក្នុងសាច់រឿងនោះផងដែរ ប៉ុន្តែកោះសន្តិភាព សូមស្លេះនិងសង្ខេបតែត្រឹមប្រវត្តិឈ្មោះភូមិនិងសង្កាត់ប្រទះឡាងនេះប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីចែកជូនដល់ប្រិយមិត្ត និងមិត្តអ្នកអានសារព័ត៌មានកោះសន្តិភាពទាំងអស់បានដឹង ។ ព្រោះសង្គមខ្មែរយើងពោរពេញទៅដោយទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណី វប្បធម៌និងកេរតំណែលច្រើនរាប់មិនអស់ឡើយហើយឈ្មោះភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្តជាច្រើនគឺជាប់ពាក់ក់ព័ន្ធទៅនិងដំណើររឿងព្រេងនិងប្រវត្តិស្ត្រនានា ។
ដោយឡែកភូមិប្រទះឡាង សង្កាត់ប្រទះឡាយ គឺចេញពីរឿងតាដុង យាយជ័យនោះឯង ហើយសព្វថ្ងៃភូមិ និងសង្កាត់ប្រទះឡាងនេះមានទីតាំងស្ថិតនៅប៉ែកខាងលិចរាជធានីភ្នំពេញ ។ តាមការប៉ាន់ស្មានមានចម្ងាយប្រមាណ២០គីឡូម៉ែត្រ បើធ្វើដំណើរចេញពីភ្នំពេញទៅដល់រង្វង់មូលថ្នល់បំបែកចោមចៅ ត្រូវបន្តដំណើរទៅតាមផ្លូវជាតិលេខ៣រហូតទៅដល់វត្តស្លែង សង្កាត់ពងទឹក ខណ្ឌដង្កោ លោកអ្នកបត់ស្ដាំចូលតាមផ្លូវវត្តស្លែង-បែកចាន ប្រហែល២គីឡូម៉ែត្រនិងទៅដល់ភូមិ និងសង្កាត់ប្រទះឡាងនេះ ហើយ ។
ម្យ៉ាងទៀតកាលក្រោយថ្ងៃរំដោះថ្ងៃ៧មករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ភូមិនិងសង្កាត់មួយនេះស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋបាលខេត្ត កណ្ដាល ។ លុះក្រោយមកត្រូវបានរាជរដ្ឋាភិបាលកាត់បញ្ចូលក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រាជធានីភ្នំពេញវិញរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
លោកនាយនគរបាលប៉ុស្តិ៍ប្រទះឡាងបានប្រាប់ថា បច្ចុប្បន្ន នៅទូទាំងសង្កាត់ប្រទះឡាងមានប្រជាជនទាំងចាស់និងក្មេងសរុបចំនួន១,១៣៨គ្រួសារ មនុស្សសរុបចំនួន៥,០៦៦នាក់ក្នុងនោះប្រុសចំនួន២,៥៣៦នាក់ ហើយអ្នកដែលមានអាយុចាប់ពីអាយុ១៨ឆ្នាំឡើងទៅ មានចំនួន៣,៨០៥ នាក់ប្រុសចំនួន១,៧៥៩នាក់។ពួកគាត់ទាំងនោះ ប្រកបការងារជាកសិករ កម្មករ អាជីវករ និងមន្ត្រីរាជការមួយចំនួនផងដែរ ចំណែកឈ្មោះភូមិនិងសង្កាត់នេះ មានប្រវត្តិណែងណងបែបណានោះ លោកមិនបានដឹងទេ ព្រោះលោកគឺជាអ្នករស់នៅស្រុកផ្សេងនិងទើបតែទៅរស់នៅទីនោះប៉ុណ្ណោះ ៕ (កែសម្រួលដោយ ៖ បុប្ផា)
ចែករំលែកព័តមាននេះ