រាជធានីភ្នំពេញ ៖បន្ទាប់ពី«ល្ខោនខោល»របស់កម្ពុជាបានចុះក្នុង«បញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីដែលត្រូវអភិរក្សបន្ទាន់» កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ២០១៨ និងថៃបានចុះ«ខូន»ក្នុង«បញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីតំណាង» អ្នក ជំនាញវប្បធម៌លោកហួត សៅរ៍សិក្ខារិទ្ធ(Saosekharith Huot…
រាជធានីភ្នំពេញ ៖បន្ទាប់ពី«ល្ខោនខោល»របស់កម្ពុជាបានចុះក្នុង«បញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីដែលត្រូវអភិរក្សបន្ទាន់» កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ២០១៨ និងថៃបានចុះ«ខូន»ក្នុង«បញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីតំណាង» អ្នក ជំនាញវប្បធម៌លោកហួត សៅរ៍សិក្ខារិទ្ធ(Saosekharith Huot )បានបំភ្លឺតាមហ្វេសប៊ុករបស់លោកជាបន្តបន្ទាប់ ។
សំណេររបស់លោកហួត សៅរ៍សិក្ខារិទ៖ ការណ៍ដែលមិនយល់ពីអត្ថន័យ និងគោលដៅនៃការចុះបញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីរបស់មនុស្សជាតិបានធ្វើឲ្យមានសង្គ្រាមពាក្យសំដីរវាងជនខ្មែរខ្លះ និងជនថៃខ្លះ ។ សង្គ្រាមពាក្យសំដីដែលមិនបាននាំប្រយោជន៍អ្វីដល់ជាតិសាសន៍ទាំង២ និងធ្វើឱ្យជនឆក់ឱកាស ពិសេសអ្នកនយោបាយទាំងសងខាងកេងចំណេញពីទំនោរជាតិនិយមដ៏ងងឹតងងល់ទាំងសងខាង ។ ការផ្សព្វផ្សាយឱ្យសាធារណជនទាំងសងខាងឱ្យបានយល់ច្បាស់ពីអត្ថន័យ និងគោលដៅនៃការបង្កើតបញ្ជីបេតិកភណ្ឌទាំងរូបី ទាំងអរូបី គឺជាការរួមចំណែកទប់ស្កាត់ជម្លោះជាតិសាសន៍ និងការកេងចំណេញពីការយល់ឃើញ និងទង្វើដ៏លេលារបស់ប្រជាជនទាំងសងខាង ។ ខាងក្រោមនេះជាអ្វីដែលខ្ញុំបានយល់ដឹងពីការផ្សព្វផ្សាយលើគេហទំព័ររបស់អង្គការ UNESCO ៖
អង្គការ UNESCO មកពីពាក្យកាត់ United Nations Educational Scientific and Cultural Organization ដែលអាចប្រែថា «អង្គការអប់រំ វិទ្យាសាស្ត្រ និងវប្បធម៌របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ »។ អង្គការនេះមិនមែនជាស្ថាប័នទទួលបន្ទុកផ្នែក«ចុះបញ្ជីកម្មសិទ្ធិបញ្ញាបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ទាំងរូបី ទាំងអរូបី»ទេ ឬនិយាយសមញ្ញថា UNESCO មិនមែនជាស្ថាប័នតុលាការដែលកំណត់ ឬកាត់សេចក្តីថាជាតិសាសន៍ណាជាម្ចាស់ស្នាដៃសម្បត្តិវប្បធម៌នោះទេ ។ អ្វីទៅជា«សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌអរូបី» (Intangible Cultural Heritage or ICH)?
ការកំណត់និយមន័យនៃពាក្យថា «មរតកវប្បធម៌ ឬ Cultural Heritage ត្រូវអង្គការ UNESCO ផ្លាស់ប្តូរក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ។ មរតកវប្បធម៌មិនសម្តៅតែទីបុរាណដ្ឋាន (Monuments) មានដូចជាសំណង់ប្រាសាទជាដើម និងឧបករណ៍ ឬវត្ថុនានាពីបុរាណនោះទេ ។ មរតកវប្បធម៌មានរាប់បញ្ចូលទាំងប្រពៃណី ឬការសម្តែងនានាក្នុងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃដែលយើងស្នង ឬទទួលពីដូនតារបស់យើង និងផ្ទេរទៅឱ្យកូនចៅជាច្រើនតំណមក រួមមាន៖
១-Oral Traditions: ប្រពៃណីដែលចាំពីមាត់មួយៗទៅមាត់មួយ មានដូចជាកម្រងភាសា រឿងនិទាន កំណាព្យ ឬបទចម្រៀង ពាក្យសូត្រដើម្បីបន់ស្រន់ ។ល។
២-Performing Arts: ជាការសម្តែងសិល្បៈ មានជាអាទិ៍ ការសម្តែងជារបាំ ការច្រៀងចម្រៀងដោយមានតន្ត្រីអម និងការសម្តែងល្ខោនជាដើម ។ល។
៣-Social Practice, ritual and festival: ជាការប្រតិបត្តិរបស់សហគមន៍ មានដូចជាពិធីបន់ស្រន់ ឬបួងសួងអ្វីមួយ ពិធីបុណ្យដែលមានការរៀបចំចូលរួមពីសហគមន៍មួយ ឬច្រើនជាដើម ។ល។
៤-Knowledge and practices concerning nature and universe: ជាចំណេះដឹង ជាជំនាញ និងជាសមត្ថភាព ជាការប្រតិបត្តិ និងជាការសម្តែងទាំងឡាយដែលបានបង្កើតឡើងដោយសហគមន៍នានា ហើយមានការទាក់ទងជាធម្មជាតិ និងបរិស្ថាន ។ ការគិត ឬការយល់ឃើញពីធម្មជាតិ និងសាកលលោកនេះអាចស្តែងជាភាសា អារម្មណ៍ដែលភ្ជាប់ទៅនឹងទីកន្លែងនានាជាដើម ។
៥-ចំណេះដឹង និងជំនាញក្នុងការផលិតឧបករណ៍ ឬវត្ថុប្រពៃណីអ្វីមួយ ។
មរតកវប្បធម៌អរូបី ឬក៏សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌអរូបី(Intangible Cultural Heritage) អាចមានភាពស្រដៀងគ្នារវាងសហគមន៍នានា ដូចជារវាងស្រុកភូមិនៅជិតគ្នា ក្រុង និងក្រុង ប្រទេស និងប្រទេស ដែលពួកគេទទួលយកពីមនុស្សដែលបានផ្ទាស់ប្តូរទីលំនៅ ឬការធ្វើអន្តរប្រវេសន៍ពីតំបន់មួយទៅតំបន់មួយ ពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ ហើយមតរកវប្បធម៌អរូបីនេះបានផ្ទេរពីមនុស្សជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយទៀតដោយមានការវិវឌ្ឍប្រែប្រួលឱ្យត្រូវទៅតាមស្ថានភាព និងបរិស្ថានរបស់ស្រុកទេសទាំងនោះ។
ភាពខុសគ្នាដោយការប្រែប្រួលតម្រូវទៅតាមស្ថានភាព និងបរិស្ថានរបស់ស្រុកទេសទាំងនេះស្តែងឱ្យឃើញពីលក្ខណៈដាច់ដោយឡែក និងជាអត្តសញ្ញាណរបស់សហគមន៍នានា និងជាចំណងភ្ជាប់ពួកគេពីអតីតកាលមកបច្ចុប្បន្ន និងទៅអនាគតផងដែរ ។
មរតកវប្បធម៌អរូបី ឬក៏សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌអរូបី(Intangible Cultural Heritage) ក្នុងន័យតម្លៃជារួម មិនចោទជាសំនួរដែលថាតើការប្រតិបត្តិនានា ឬប្រពៃណីនានាជារបស់ជាតិសាសន៍ ឬជារបស់វប្បធម៌ណាមួយជាពិសេសឡើយ (ល្មមឈប់លេលាប្រើពាក្យថា UNESCO ព្រមទទួលថាជារបស់ខ្មែរទៅ) ។ វាជាការចូលរួមចំណែកធ្វើឱ្យមានសមាហរន្តកម្ម ឬសាមគ្គីភាពក្នុងសង្គម (Social Cohesion) រួមចំណែកលើកតម្កើងការយល់ដឹងពីអត្តសញ្ញាណ និងការទទួលខុសត្រូវដែលជួយឱ្យបុគ្គលទាំងឡាយមានអារម្មណ៍ថាពួកគេមានចំណែកក្នុងសហគមន៍ទាំងនោះដែរ ។
សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌអរូបី ក្នុងន័យជាតំណាង (Representative) មិនមែនមានន័យជាការផ្តល់តម្លៃវប្បធម៌មួយថាល្អដោយប្រៀបធៀបលក្ខណៈមូលដ្ឋានរបស់វានោះទេ ។ គេកំណត់ដោយពិនិត្យតម្លៃជារួម (exclusivities) ឬលក្ខណៈពិសេសដាច់ដោយឡែក (Exceptional value) ។ សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌអរូបី វារីកដុះដាលដោយជោគជ័យក្នុងសហគមន៍នានា ហើយវាអាស្រ័យទៅលើការផ្ទេរចំណេះដឹងក្នុងប្រពៃណីទាំងនោះ ជំនាញទាំងនោះ និងទំនៀមទម្លាប់ទាំងនោះទៅឱ្យអ្នកដទៃទៀតក្នុងសហគមន៍ ការផ្ទេរចំណេះដឹង និងជំនាញទាំងនោះពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយទៀត ឬពីសហគមន៍មួយទៅសហគមន៍ដទៃផ្សេងទៀត ។
ត្រង់កន្លែងនេះ ការណ៍ដែលថៃសុំចុះបញ្ជី«ខូន» របស់គេទៅក្នុងបញ្ជីតំណាង (Representative list) របស់បញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីនៅអង្គការ UNESCO មិនមែនមានន័យថាគេសុំឱ្យ UNESCO សម្រេចទទួលស្គាល់ថាជាតិសាសន៍គេជាអ្នកបង្កើត ឬវាជារបស់គេផ្តាច់មុខនោះទេ ។
អង្គការ UNESCO បង្កើតបញ្ជីតំណាង (Representative list) ឡើងក្នុងគោលដៅចង់បង្ហាញពីភាពសំបូរបែប ឬលក្ខណៈចម្រុះរបស់វប្បធម៌មនុស្សជាតិ និងក្នុងគោលដៅបង្កើនការយល់ដឹងពីសារសំខាន់របស់បេតិកភណ្ឌអរូបីទាំងនោះ ។ គេសុំឱ្យ UNESCO ទទួលដឹងថាខូនមានសារសំខាន់ក្នុងសង្គមគេណាស់ ។ គេចង់បង្ហាញថាគេបានខំថែរក្សា អភិវឌ្ឍន៍ លើកស្ទួយ និងផ្ទេរចំណេះដឹង និងជំនាញក្នុង «ល្ខោនខូន»របស់គេពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ និងផ្សព្វផ្សាយទៅប្រជាជនគេគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈឱ្យបានយល់ដឹង (ជាន័យរួមរបស់ខ្សែវីដេអូរបស់គេផលិត)។
អង្គការ UNESCO បង្កើតបញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីដែលត្រូវការការអភិរក្សជាបន្ទាន់ (The List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding) ក្នុងគោលដៅដាក់មរតកវប្បធម៌ ឬបេតិកភណ្ឌទាំងឡាយណាដែលថ្នាក់សហគមន៍ ថ្នាក់ជាតិកំណត់ថាវាប្រឈមនឹងការបាត់បង់ ហើយត្រូវការការវាយតម្លៃជាបន្ទាន់ និងត្រូវកិច្ចសហការពីម្ចាស់ស្រុក ទាំងថ្នាក់មូលដ្ឋាន ទាំងថ្នាក់ជាតិ និងអន្តរជាតិ ដើម្បីឱ្យមរតកទាំងនោះអាចនៅគង់វង្សស្ថិតស្ថិរបាន ។
ដូច្នេះការស្នើសុំរបស់កម្ពុជាសុំឱ្យល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតបានចូលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌដែលត្រូវការការអភិរក្សជាបន្ទាន់ គឺមិនមែនមានន័យថាកម្ពុជាសុំឱ្យអង្គការ UNESCO ទទួលស្គាល់ថាខ្មែរជាអ្នកបង្កើតវា ឬវាជារបស់ខ្មែរដូចពួកលេលាយកទៅបំផុសឱ្យពុលពេញសង្គមនោះទេ ។ គឺយើងត្រូវការកិច្ចសហការទាំងនោះ ទាំងជាតិ ទាំងអន្តរជាតិដើម្បីទ្រទ្រង់ឱ្យប្រពៃណីល្ខោនវត្តស្វាយអណ្តែតនៅគង់វង្សតទៅមុខទៀតបាន តែមិនមែន«ការទ្រទ្រង់បែបពួកអវិជ្ជាយកតួទៅលុតជង្គង់សំពះដូចអ្នកសុំទាននោះទេ» ។
ន័យរបស់ខ្សែវីដេអូដែលខាងកម្ពុជាផលិត គឺចង់បញ្ជាក់ពីសារសំខាន់របស់ល្ខោនខោលក្នុងសហគមន៍វត្តស្វាយអណ្តែត និងកត្តាប្រឈមនឹងការបាត់បង់ ដូចដែលគ្រូបង្រៀនល្ខោនក្នុងសហគមន៍នោះថ្លែងថា បើអស់ពីពួកគាត់ទៅ មិនដឹងមានអ្នកអាចមកបង្រៀនទៀតទេ ?
បើពួកខ្មែររត់ទៅនៅអាគាំង នាំរបាំខ្មែរមួយទៅ ហើយល្បីដល់កូនអាគាំងចូលហាត់ ។ ២០០ឆ្នាំក្រោយ របាំនោះល្បីនៅអាគាំង ហើយអាគាំងសុំ UNESCO ចុះបញ្ជី តើពួកអ្នកស្នេហាជាតិនៅស្រុកខ្មែរនឹងស្រែកជេរអាគាំងថាលួចចម្លង ថាអាគាំងជាចោរលួចវប្បធម៌ខ្មែរទេ? ក្រោយពេលវាយលុកចូលក្រុងអង្គរ សៀមបានចាប់កេណ្ឌអ្នកក្រុងអង្គរយ៉ាងច្រើនបញ្ជូនទៅនគរសៀម ។
បើគេចម្លង ឬយកលំនាំអ្វីមួយពីយើង មកពីគេឱយតម្លៃថារបស់យើងល្អ ។ យើងគួរមានមោទនភាពពេលឃើញគេយកលំនាំអ្វីមួយពីយើង។ បើគេយកទៅធ្វើបានល្អជាង យើង ៗគួរកោតសរសើរគេ ។ ប្រឹងជេរ ប្រឹងដៀលគេមិនអាចនាំឱ្យអ្វីដែលយើងមានរីកចម្រើនបានឡើយ ។
សេចក្តីសង្ខេបក្រៅផ្លូវការពីកិច្ចប្រជុំរបស់គណៈកម្មការបេតិកភណ្ឌអរូបីរបស់អង្គការ UNESCO ស្តីពីការសម្រចចុះល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែត (សុំកែឃ្លាត្រង់នេះថា ថ្វីបើយើងមិនប្រើពាក្យល្ខោនខោលទាំងមូល ឬល្ខោនខោលទូទៅមែន តែល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតជាតំណាងល្ខោនខោលនៅកម្ពុជាទាំងមូល ។) ក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌដែលត្រូវការការអភិរក្សជាបន្ទាន់មុនបើកកិច្ចពិភាក្សា គណៈកម្មការបេតិកភណ្ឌអរូបីរបស់អង្គការ UNESCO ដែលជាតំណាងរបស់រដ្ឋាភិបាលនានាដែលជាសមាជិក បានលើករំលឹកឡើងវិញពីនិយមន័យ និងលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យដទៃទៀតរបស់បេតិកភណ្ឌអរូបីដែលត្រូវការការអភិរក្សជាបន្ទាន់ ។
តាមពិតគណៈកម្មការបានព្រាងសេចក្តីសម្រេចលើករណីល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតដែលខាងកម្ពុជាស្នើទៅរួចហើយ ។ ក្នុងសេចក្តីព្រាងនោះ គេបានពិនិត្យឃើញថាល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតត្រូវគ្រប់លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យស្ទើរតែទាំងអស់ដើម្បីបានទទួលការគាំទ្រឱ្យចុះបញ្ជី ។ មានចំណុចមួយដែលខាងគណៈកម្មការនៅអល់ឯកមិនទាន់សម្រេចចុះបញ្ជី ។ ចំណុចនោះគឺក្នុងពាក្យស្នើសុំរបស់កម្ពុជា មិនមានបង្ហាញ ឬបញ្ជាក់ពីគម្រោងថវិកាជាក់លាក់ណាមួយក្នុងការអភិរក្ស ឬទ្រទ្រង់ក្រុមល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែត ។ គេបានស្នើឲ្យកម្ពុជាយើងដាក់ពាក្យស្នើសុំឡើងវិញ ។
ខាងភាគីតំណាងមកពីហ្វ៊ីលីពីនបានស្នើកែសេចក្តីព្រាងសម្រេចនេះថាខាងកម្ពុជាមិនចាំបាច់ដាក់ពាក្យស្នើម្តងទៀតទេ ។ គណៈកម្មការគួរសម្រេចចុះបញ្ជីល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតតែម្តង ដោយគ្រាន់តែឱ្យភាគីកម្ពុជាឡើងឆ្លើយបំភ្លឺពីរឿងគម្រោងថវិកាដើម្បីស្រោចស្រង់ក្រុមល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតនេះ ។
ភាគីតំណាងមកពីរដ្ឋាភិបាលចិន បានបន្ថែមថា គេបានពិនិត្យលើពាក្យស្នើសុំរបស់កម្ពុជាច្រើនដង ហើយគេបានរកឃើញថាបើទោះជាគ្មានគម្រោងថវិកាដើម្បីស្រោចស្រង់ក្រុមល្ខោនជាក់លាក់មែន តែក្នុងនោះខាងកម្ពុជាបានបញ្ជាក់ថាការអភិរក្ស ឬទ្រទ្រង់ក្រុមល្ខោននោះមានការចូលរួមពីអ្នកស្រុកដោយផ្ទាល់ និងខាងក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈដែរ ។ ដូច្នេះ គណៈកម្មការគ្រាន់តែផ្តល់ឱកាសឱ្យតំណាងភាគីកម្ពុជាបញ្ជាក់ពីរឿងថវិកានេះ ។ សមាជិករបស់គណៈកម្មការភាគច្រើន (តំណាងមកពីប្រទេសខ្លះនិយាយអារ៉ាប់ ខ្ញុំស្តាប់អត់យល់) គាំទ្រសេចក្តីកែប្រែរបស់ហ៊្វីលីពីន ។
ប្រធានកិច្ចប្រជុំបានផ្តល់ឱកាសឱ្យកម្ពុជាបកស្រាយរឿងគំរោងថវិកានេះ ។ ខាងភាគីកម្ពុជាបានបកស្រាយថា ក្នុងពាក្យស្នើសុំ កម្ពុជាពិតជាមិនបានបញ្ជាក់ពីគម្រោងថវិកាទ្រទ្រង់នោះមែន។ ការណ៍នេះនាំឱ្យមានការបកស្រាយខុស។ តាមពិតខាងរដ្ឋាភិបាល ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈចំណាយថវិកាមិនតិចជាង៧៥០០០ដុល្លារអាមេរិកដើម្បីជួយដល់សហគមន៍វត្តស្វាយអណ្តែតក្នុងកិច្ចការអភិរក្សល្ខោនខោលនេះ ។ ហើយខាងភាគីកម្ពុជាបានរៀបចំរបាយការណ៍លំអិតស្តីពីគំរោងថវិកាទ្រទ្រង់ល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតនេះក្នុងផែនការ៥ឆ្នាំរបស់ខ្លួន ពី២០១៨ដល់២០២២ (បាត់មួយឆ្នាំ) ដើម្បីដាក់ជូនគណៈកម្មារ បន្ថែមពីលើពាក្យស្នើសុំ ។
ក្រោយពីបានស្តាប់ការបំភ្លឺរបស់តំណាងកម្ពុជា គណៈកម្មការបេតិកភណ្ឌអរូបីរបស់អង្គការ បានបោះឆ្នោតសម្រេចចុះបញ្ជីល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតចូលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌដែលត្រូវការអភិរក្សជាបន្ទាន់ ទៅតាមសេចក្តីស្នើរបស់តំណាងមកពីហ្វី៊លីពីន ដោយគ្មានសំឡេជំទាស់ឡើយ ។
ការចុះបញ្ជីរនេះ មិនមែនមានន័យថា UNESCO ទទួលស្គាល់ថាល្ខោនខោលជារបស់ខ្មែរ ឬក៏ថាខ្មែរជាអ្នកបង្កើតដូចក្រុមចំកួតលេលាជាច្រើនយកទៅបំផុសនោះទេ ។ ការចុះបញ្ជីរនេះមានន័យថាអន្តរជាតិទទួលស្គាល់ថាក្រុមល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតប្រឈមនឹងការបាត់បង់បើទុកណាជាអ្នកស្រុកផ្ទាល់ និងរដ្ឋអំណាចព្យាយាមថែរក្សាក៏ដោយ ។ ដូច្នេះ រឿងមិនមែនចប់ត្រឹមចុះបញ្ជីនេះទេ ។ នេះគ្រាន់តែជាជំហានមួយនៃចាប់ផ្តើមនៃកិច្ចការថែរក្សា ទ្រទ្រង់ឱ្យល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែតបាននៅគង់វង្ស ។
កិច្ចការអភិរក្ស ទ្រទ្រង់ក្រុមល្ខោននេះមិនមែនជាកតព្វកិច្ចរបស់សហគមន៍វត្តស្វាយអណ្តែតតែឯង ឬជាកតព្វកិច្ចរបស់ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈនោះទេ ។ វាជាកតព្វកិច្ចរបស់ជនកម្ពុជាគ្រប់រូប និងមនុស្សជាតិទូទៅផងដែរ ។ នេះគ្រាន់តែជាការសង្ខេបក្រៅផ្លូវការទេ ។ វាអាចមានចំនុចខ្វះចន្លោះ និងល្អៀងច្រើន។ ដើម្បីយល់ច្បាស់ សូមទស្សនាកិច្ចពិភាក្សារបស់គណៈកម្មការបេតិកភណ្ឌអរូបីក្នុងខ្សែវីដេអូដែលទាញចេញពីគេហទំព័រ UNESCO ។ មានកិច្ចការជាច្រើនដែលអាចទាក់ទាញប្រជាប្រិយក្រៅពីសំដីធូរថ្លៃដែលនាំឱ្យគេមើលងាយមួយប្រទេស ។
សូមជម្រាបថាតម្លៃរបស់បេតិកភណ្ឌអរូបីរបស់មនុស្សជាតិដែលអង្គការUNESCO កំណត់ មិនមែនស្ថិតលើរូបថត ឬខ្សែវីដេអូដែលគេថតទេ ។ នេះជាជោគជ័យលើកទី៥ហើយដែលកម្ពុជាទទួលបានក្នុងកិច្ចការចុះបញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីនៅអង្គការយូណេស្កូ ។ រីឯថៃទើបស្គាល់ជាតិបានម្តងនេះទេ ។ អ្នកតំណាងថៃឡើងថ្លែងអំណរគុណ អានអង់គ្លេស តាក់តុបៗ ។
ខូនថៃត្រូវបានគណៈកម្មការបេតិកភណ្ឌអរូបីបោះឆ្នោតសម្រេចចុះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌអរូបីមនុស្សជាតិ (representative list) ។ ល្ខោនខោលកម្ពុជាយើងក៏បានចូល ខូនថៃក៏បានចូល ។ ប៉ុន្តែមិនមែនមានន័យថាបញ្ជីមរតកវប្បធម៌ត្រូវអភិរក្សជាបន្ទាន់គ្រាន់បើជាងបញ្ជីតំណាង ឬផ្ទុយពីនេះទេ ។ សូមចូលរួមអបអរទាំងអស់គ្នា ! ទាំងល្ខោនខោលខ្មែរ ទាំងខូនថៃ សុទ្ធជាមរតកវប្បធម៌អរូបីរបស់មនុស្សជាតិទាំងអស់គ្នា ។ កម្ពុជាបានស្នើសុំចុះ«ល្ខោនខោលវត្តស្វាយអណ្តែត»ក្នុង«បញ្ជីមរតកវប្បធម៌ដែលត្រូវអភិរក្សបន្ទាន់»។ ថៃបានស្នើសុំចុះ«ខូនក្នុងបញ្ជីតំណាង» ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ