ខេត្តពោធិ៍សាត់ ៖ របាំប្រពៃណីរបស់កម្ពុជាមានច្រើនទម្រង់ ក្នុងនោះមានរបាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ និងក្ងោកប៉ៃលិនផងដែរ ។ តើរបាំទាំងពីរទម្រង់នេះមានប្រវត្ដិ និងលក្ខណៈខុសគ្នាយ៉ាងណាខ្លះ ? ១-របាំក្ងោកពោធិ៍សាត់…
ខេត្តពោធិ៍សាត់ ៖ របាំប្រពៃណីរបស់កម្ពុជាមានច្រើនទម្រង់ ក្នុងនោះមានរបាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ និងក្ងោកប៉ៃលិនផងដែរ ។ តើរបាំទាំងពីរទម្រង់នេះមានប្រវត្ដិ និងលក្ខណៈខុសគ្នាយ៉ាងណាខ្លះ ?
១-របាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ ៖ នៅស្រុកភ្នំក្រវាញមានភូមិមួយឈ្មោះក្សេតបុរី ទីដែលជនជាតិព័ររស់នៅច្រើន ។ ជនជាតិនេះមានទំនៀមទម្លាប់ប្រហាក់ប្រហែលខ្មែរយើងដែរ គឺកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ ។ នៅពេលធ្វើពិធីបុណ្យ និងពិធីសែនព្រេន ផ្សេងៗ គេឃើញជនជាតិព័រមិនចោលទេរបាំទន្សោង និងរបាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ ។ ពួកគាត់សម្ដែងកំដរពិធីសុំសេច ក្ដីសុខ ឬសែនព្រេនក្នុងពេលចេញទៅបេះក្រវាញ ដង្កោ ឬរកថ្មកែវ ។
លោកឡាច ផេងលី ប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្ដពោធិ៍សាត់ ឱ្យដឹងប្រវត្ដិរបាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ថា ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៦១-១៩៦២ ព្រះបាទនរោត្ដម សីហនុ សព្វព្រះរាជហឫទ័យចាត់ប្រតិភូមួយក្រុមមានលោកតាជួន លោកតាយ៉េន លោកតាប៉ែន លន ទៅសិក្សាស្រាវជ្រាវរបាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ ដោយជិះដំរីទៅដល់ភូមិក្សេតបុរី ។ ដោយយល់ឃើញថា របាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ជារបាំមួយល្អ ប្រតិភូបានកែសម្រួលចងក្រងជាក្បាច់រាំពីជន ជាតិដើមមួយចំនួនដើម្បីឱ្យក្លាយជារបាំដែលមានលក្ខណៈរបាំប្រពៃណីជាតិ ចងក្រងចេញដោយមានក្បួនខ្នាតត្រឹមត្រូវ និងយកសម្ដែងក្នុងកម្មវិធីសិល្បៈជាតិ។
ក្នុងសម័យសង្គ្រាម និងរបបប៉ុល ពត របាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ត្រូវគេបោះបង់ចោលធ្វើឱ្យបាត់បង់ទៅវិញ ។ ក្រោយថ្ងៃ៧ មករា ១៩៧៩ លោកម៉ៅ សោភ័ណ អតីតប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្ដ បានប្រមូលផ្ដុំក្រុមសិល្បៈឡើងវិញ និងរបាំ ផ្សេងៗដែលមានពីមុន ក្នុងនោះក៏មានរបាំក្ងោកពោធិ៍សាត់ផងដែរ ។ គ្រឿងភ្លេងសម្រាប់ជនជាតិព័រលេងរបាំក្ងោកពោធិ៍សាត់មានតែស្គរ២ ព្លយ១ និងកង្ហែន១ប៉ុណ្ណោះ ។
ចំពោះការតុបតែងខ្លួន បុរសគ្រាន់តែក្រវាត់ក្រមានឹងចង្កេះ ឯ ស្រីៗវិញបង់កក្រមា ។ នៅពេលលោកម៉ៅ សោភ័ណ ប្រមូលផ្ដុំក្រុមសិល្បៈសម្ដែងឡើងវិញបានតុបតែងកន្ទុយ គឺយកកន្ទុយក្ងោក វែងៗចងតម្រៀបគ្នាមានខ្សែចងក្របួចពីក្រោយភ្ជាប់ទៅក្បាលអ្នករាំ អាវកមូល ដៃខ្លី ពណ៌បៃតង ឬពណ៌ស្លឹកឈើប្រហាក់ប្រហែលនឹងសត្វក្ងោកដែរ ជរជាយពណ៌លឿង ។ សម្រាប់បុរសស្លៀកសំឡុយចងក្បិន ឯនារីស្លៀកសំឡុយស្រុងក្រោមជង្គង់ ។ អ្នករបាំនាំគ្នារាំបែបពេន យឺតៗទៅតាមចង្វាក់ភ្លេង និងរាំជាហ្វូងទៅតាមក្រុមតូច ឬធំ ។
២-របាំក្ងោកប៉ៃលិន ៖ លោកលឹម ប៊ុនហេង ប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្ដប៉ៃលិន ឱ្យដឹងថា មានរឿងព្រេងនិទានពីរបាំក្ងោកប៉ៃលិនថា កាលដើមឡើយ មានព្រះរាជបុត្រីមួយអង្គផ្ទំលង់លក់ យល់សុបិនឃើញសត្វក្ងោកឈ្មោលដ៏ធំមួយក្បាលពង់យ៉ាងល្អ ចេះចម្រើនមន្ដអាគម និងចេះទេសនាយ៉ាងពីរោះក្បោះក្បាយអស្ចារ្យថ្វាយព្រះនាងស្ដាប់ស្ទើរតែមិនហ៊ានដកដង្ហើម ។
លុះព្រះនាងតើនឡើង ក៏រំពឹងក្នុងព្រះចិន្ដាថា មិនដឹងធ្វើយ៉ាងណានឹងបានក្ងោកដ៏ល្អឆើតឆាយពិតប្រាកដនោះមកទេសនាថ្វាយព្រះនាងស្ដាប់ម្ដងទៀតទេ ? ម្ល៉ោះហើយព្រះនាងតែងតែជ្រប់ព្រះភ័ក្ដ្រវិតក្កជារៀងរាល់ថ្ងៃ សោយពុំបាន ផ្ទំពុំលក់បានស្រួលឡើយ ។ កាលព្រះបិតាព្រះនាងយល់ព្រះភ័ក្ដ្រព្រះរាជបុត្រីសៅសោកដូចនេះ ក៏ត្រាស់បង្ហើបសួរទៅព្រះនាង ភ្លាមៗ ។ ព្រះរាជបុត្រីក្រាបបង្គំទូលសព្វគ្រប់តាមព្រះសុបិន និងព្រះបំណងរបស់ព្រះនាង ។
ព្រះរាជាបានជ្រើសរើសរកព្រានព្រៃយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញផុតគេ ឱ្យដើរស្វះស្វែងរកសត្វក្ងោកដែលមានរូបឆោមល្អ ចេះមន្ដគាថា និងចេះទេសនាពីរោះនោះយកមកថ្វាយព្រះរាជបុត្រីរបស់ព្រះអង្គ ។ ពេលនោះរកបានព្រានម្នាក់ដែលមានថ្វីដៃលើសគេ លុះទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ខំស្វះស្វែងរកសព្វក្នុងព្រៃព្រឹក្សាទាំងអស់ឥតសល់ចន្លោះអ្វីឡើយ ។ ខណៈព្រានចេះតែដើរ ឆ្ងាយទៅៗរកកល់នឹងអស់សង្ឃឹមទៅហើយ ដោយអត់បានជួបប្រទះសត្វក្ងោកណាមួយក្បាលទាល់តែសោះ ស្រាប់តែព្រឹកមួយព្រានប្រទះឃើញក្ងោកឈ្មោលដ៏ធំមួយក្បាលកំពុងតែឈរញ្ជប់សញ្ជឹងភាវនានៅលើមែកឈើបែរមុខឆ្ពោះទៅកាន់ទិសព្រះអាទិត្យរះ(ខាងកើត) ។
បន្ទាប់មកក្ងោកមួយក្បាលនោះបានលោតចុះពីលើមែកឈើ មករេរាំហាក់ដូចជាសប្បាយរីករាយខ្លាំងណាស់ ធ្វើឱ្យព្រានស្ទើរតែភាន់ភាំងស្មារតី ។ ឃើញបែបនេះ នាយព្រានត្រេកអរពន់ប្រមាណ ក៏ដំឡើងស្នាបាញ់តម្រង់កាត់ដំណើរសត្វក្ងោកកុំឱ្យហើររត់រួច ប្រយោជន៍នឹងចាប់យកទៅថ្វាយព្រះរាជបុត្រីរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ប៉ុន្ដែព្រានបាញ់ជាច្រើនលើកច្រើនសាអត់ត្រូវទាល់តែសោះ ។ ដូច្នេះហើយព្រានលបលួចចាំមើល និងគិតក្នុងចិត្ដថា តើហេតុអ្វីបានជាខ្លួនបាញ់ក្ងោកមិនត្រូវ ប្រាកដជាវាចេះមន្ដអាគមដ៏ពូកែសក្ដិសិទ្ធិមិនខានទេ ។
លោកលឹម ប៊ុនហេង តំណាលបន្ដទៀតថា លុះមួយថ្ងៃពីរថ្ងៃក្រោយមក ទើបព្រានសង្កេតមើលដឹងច្បាស់ថា ក្ងោកនេះកាលណាតែភ្ញាក់ឡើងពីព្រលឹម ក៏តាំងសីលសែកមន្ដគាថា ប្រណម្យឆ្ពោះទៅព្រះអាទិត្យ(ខាងកើត) លុះដល់ល្ងាចក៏ភាវនាបន្ដទៀត បែរឆ្ពោះទៅទិសខាងលិចមុនចូលទ្រនំដេក។ ព្រានសញ្ជឹងហើយយល់ថា តើគួរធ្វើយ៉ាងណាឱ្យក្ងោកភ្លេចចម្រើនភាវនាមន្ដគាថាតែមួយថ្ងៃ ខ្លួននឹងលបបាញ់បានជាមិនខាន ។
ថ្ងៃក្រោយមកទៀត ព្រានទៅទាក់ក្ងោកញីមួយក្បាលយ៉ាងស្រស់ស្អាតសោភាពីកន្លែងដទៃមក ហើយយកទៅលែងពីមុខទ្រនំ លំនៅឋានរបស់សត្វក្ងោកឈ្មោលមួយនោះ ។ ព្រលឹមស្វាងឡើង ក្ងោកឈ្មោលទទះស្លាបបម្រុងនឹងចាប់ផ្ដើមភាវនាមន្ដអាគម ស្រាប់តែក្រឡេកទៅប្រទះឃើញក្ងោកញីដ៏ឆើតឆាយមួយក្បាលនៅពីមុខខ្លួនក៏កើតក្ដីត្រេកត្រអាលមេត្រី ហើយហក់លោតចុះឡើងពីមែកឈើទៅរកនាងមយូរីដ៏ស្រស់ស្អាតនោះ ។ ពេលនោះហើយ ទើបក្ងោកឈ្មោលដែលចេះមន្ដគាថា ត្រូវជាប់អន្ទាក់នាយព្រានដែលលបលួចដាក់តាំងពីព្រលប់មកម្ល៉េះ ។
ព្រានចូលទៅចាប់ក្ងោកបានដោយសេចក្ដីរីករាយយ៉ាងខ្លាំង ទើបក្ងោកយំសោកថា «ព្រានប្រាថ្នារូបខ្ញុំយកទៅធ្វើអ្វី ? ខ្ញុំនេះខំលះបង់ព្រៃរៀងអាយមកនៅព្រៃជ្រៅ ប្រាថ្នាឱ្យផុតពីការសៅហ្មង និងការបរបាញ់នេសាទគ្រប់យ៉ាង ហេតុអ្វីក៏ព្រានតាមមកធ្វើបាបខ្ញុំទៀត» ។ ព្រានឮសម្ដីក្ងោកគួរឱ្យអាណិតណាស់ ក៏ឆ្លើយដោយពាក្យពីរោះពិសាទៅវិញថា «ក្ងោកអើយ! ខ្ញុំមិនមែនយកអ្នកទៅសម្លាប់ទេ ខ្ញុំឃើញអ្នកជាអ្នកចេះធម៌អាថ៌ ឱ្យតែពេលព្រលឹមឡើង ចម្រើនធម៌អាថ៌ជានិច្ច ហេតុនេះខ្ញុំចាប់អ្នកនាំទៅថ្វាយព្រះរាជបុត្រីនៃព្រះមហាក្សត្រផែនដី ដ្បិតព្រះនាងយល់សុបិនឃើញក្ងោកចេះទេសនា ហើយព្រះនាងទ្រង់ចង់ស្ដាប់ធម៌ទេសនារបស់អ្នកខ្លាំងណាស់» ។
ក្ងោកសើច ហើយឆ្លើយតបវិញថា៖«បើដូចនេះ សុំអ្នកកុំព្រួយ ខ្ញុំនឹងធានាទៅសម្ដែងធម៌ថ្វាយព្រះនាងស្ដាប់រៀងរាល់ថ្ងៃសីលចាប់តាំងពីសីលនេះតទៅ» ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ក្ងោកតែងហិចហើរទៅថ្វាយធម្មទេសនាដល់ព្រះរាជបុត្រីជានិច្ច ។ អាស្រ័យដូច្នេះហើយ ទើបពួកខ្មែរកូឡានៅខេត្ដប៉ៃលិននិយមលេងរបាំក្ងោកនៅថ្ងៃសីលជារៀងរហូតមក ។
ផ្ទុយទៅវិញ បើតាមការស្រាវជ្រាវពីប្រវត្ដិរបាំក្ងោកនេះវិញ ដោយលើកយកក្បាច់រាំ គ្រឿងភ្លេង និងសម្លៀកបំពាក់មកធ្វើជាការពិចារណាឃើញថា របាំនេះគឺសេសសល់ពីអារ្យធម៌អូស្ដ្រូអាស៊ី ប៉ុន្ដែទំនងជាឆ្លងចូលមកពីជនជាតិដើមដែលនៅក្បែរស្រុកទេសយើង ដូចជាមានប្រើប៉ី ឆាបជាដើម ។ តែដូចជាយើងដឹងហើយថា ជាធម្មតាពួកជនជាតិដើមជារដ្ឋវាសីទាំងនេះរមែងមានការទាក់ទិនគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធណាស់ខាងវប្បធម៌ជួនក្លាយពីយើងទៅគេ ជួនក្លាយពីគេមកយើងវិញ ។
មួយទៀតនៅសម័យបុរាណមុនគ្រឹស្ដសករាជនោះ ផែនដីនៃជនជាតិទាំងនេះពុំទាន់កំណត់ទៀងទាត់ថា ជាស្រុកណា ប្រទេសណាប្រាកដទេ ដោយហេតុថា អ្នកស្រុកដើមប្រកាន់ទំនៀមទម្លាប់ប្រហាក់ប្រហែលគ្នាទាំងអស់ ។ រីឯទំនុកច្រៀងនៃរបាំនេះពុំទាន់មានរលាយជាពាក្យខ្មែរសុទ្ធនៅឡើយទេ គេនៅច្រៀងជាពាក្យកូលា តែមានន័យសុទ្ធតែជាសេចក្ដីបួងសួង ប្រសិទ្ធពរជូនដល់អ្នកស្រុក ដូចជាសុំឱ្យបានសុខចម្រើន មានភ្លៀងគ្រប់គ្រាន់ធ្វើស្រែបានផល ជីកដីរកត្បូងបានជួបប្រទះផលល្អជាដើម ។ ក្រៅពីនេះមានទំនុកថ្វាយសព្ទសាធុការពរចំពោះព្រះរាជាម្ចាស់ផែនដីផង ។
ចំណែកលោកព្រហ្ម រដ្ឋា ប្រធានការិយាល័យសិល្បៈខេត្តប៉ៃលិន រៀបរាប់ឱ្យដឹងថា របាំក្ងោកប៉ៃលិនគឺបង្កើតឡើងដោយជនជាតិកូឡា(ភូមា) ដែលបានបោះទីតាំងរកជីក និងរែងត្បូងនៅខេត្ដប៉ៃលិន តាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ លុះក្រោយមកពួកគេក៏រៀបចំបង្កើតជារបាំនៅខេត្ដនេះតែម្ដង ។ របាំក្ងោកប៉ៃលិនបង្កើតឡើងដើម្បីរាំថ្វាយម្ចាស់ទឹក ម្ចាស់ដីនៅក្នុងស្រុកប៉ៃលិន កាលពីជំនាន់មុន ហើយក្រោយមកមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្ដបានរៀបចំ និងរក្សារបាំនេះទុកជារៀងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ដើម្បីរក្សានូវវប្បធម៌បេតិកភណ្ឌជាតិ ។
លោកព្រហ្ម រដ្ឋា បញ្ជាក់ថា បើនិយាយពីសម្លៀកបំពាក់សិល្បៈសម្ដែងរបាំនេះ មានភាពឆើតឆាយល្អស្រស់បំព្រងដូចជាក្ងោកបេះបិទ ដោយស្លាបរចនាពីក្រដាស ឬក្រណាត់ពាក់ឆ្អឹង ហើយលាបពណ៌ដូចសត្វក្ងោក កន្ទុយជាក្រដាស ឬក្រណាត់ពាក់លើឆ្អឹងឫស្សីពណ៌ក្រមៅ និងក្បាលធ្វើពីក្រដាសស្មាច់ដូចក្បាលក្ងោកពិត ។
ចំពោះខ្នាតសម្ដែងរបាំនេះមានចំនួន៧នាក់ ដោយអ្នករាំដើរតួជាក្ងោកញីឈ្មោល១គូ អ្នករើសត្បូងម្នាក់ កុងសែ និងប្រពន្ធកុងសែ(ប្រុស២នាក់ ស្រី២នាក់) ។ ការរាំមានឈុតឆាកគួរឱ្យចង់គយគន់ ដោយក្ងោកញី ឈ្មោលកៀងគ្នាឆាបចុះឆាបឡើង ដែលអ្នកទស្សនាស្ទើរតែមិនហ៊ានព្រិចភ្នែកឡើយ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ