ស័ង្ខ (សាំង) ន. (បា. សង្ខ, សំ.គង្ខ) ខ្យងសមុទ្រមួយបែបគូទស្រួចមានស្នាមវិលស្រួច សម្បុរស, សំរាប់ពួកបារគូផ្លុំ ឬសំរាប់ដងទឹកស័ក្តិសិទ្ធិស្រោចក្នុងព្រះរាជពិធីជាដើម ។ តាមប្រសាសន៍របស់លោកតាឧកញ៉ាមហាធិបតីមាស ឌី ជាប្រធានក្រុមភ្លេងព្រះរាជទ្រព្យ តំណាលតពីសម្តេចឥសីភទ្ធាធិបតី មាំង ជាចាងហ្វាងក្រុមបារគូប្រចាំព្រះរាជវាំងថា “ឧបករណ៍ខ្យងស័ង្ខនេះមានអាយុរាប់ពាន់ឆ្នាំហើយ ដំណាលគ្នានឹងការហូរចូលនៃលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាមកលើទឹកដីនគរភ្នំ គ្រឿងភ្លេងនេះសំរាប់ែតប្រើប្រាស់ក្នុងរាជពិធីរយតំណមកហើយ មិនប្រើប្រាស់ក្នុងចំណោមប្រជាពលរដ្ឋធម្មតាទេ និងមានប្រើនៅពេលលើកទ័ពចេញទៅច្បាំងផងដែរ” ។
នៅក្នុងរាជពិធី ឧបករណ៍ខ្យងស័ង្ខមានមុខងារសំខាន់ច្រើនកន្លែងដូចជា ៖
ត្រង់ពិធីទទួលទេវតាថ្មីក្នុងពេលដែលស្តេចយាងដល់ចំពោះមុខរានទេវតា មានព្រាហ្មណ៍៤នាក់ផ្លុំខ្យងស័ង្ខថ្វាយ ។ ត្រង់ពិធីទទួលទេវតាចប់ហើយ ព្រះករុណាថ្វាយបង្គំទេវតា៣ដង ពេលនោះព្រាហ្មណ៍ផ្លុំស័ង្ខ៣បទ, ដល់ពេលព្រះកុរណាស្តេចយាងត្រឡប់ចូលក្នុងវិញ ព្រាហ្មណ៍ផ្លុំស័ង្ខថ្វាយជ័យ៣បទទៀត ។ ត្រង់ពិធីស្អាងវាលុកេចតិយ ត្រង់ស្តេចយកព្រះហស្តស្តាំចូកខ្សាច់រោយលើវាលុកចេតិយដែលគេ ក ហើយពីទិសខាងកើតជាមុន ព្រាហ្មណ៍ផ្លុំស័ង្ខម្តងហើយ ក រៀងទៅទិស ទក្ខិណាវដ្ត ដល់ព្រះចេតិយទីបំផុតព្រាហណ៍ផ្លុំស័ង្ខម្តងទៀតជាកិច្ចបង្ហើយ ។ ត្រង់ពិធីស្រង់នៃព្រះករុណា ព្រះករុណាទ្រង់យាងទៅសណ្ឋិតឈរនៅមុខរានទេវតា បែរព្រះភក្ត្រឆ្ពោះទៅរានទេវតា ពេលនោះព្រាហ្មណ៍ផ្លុំស័ង្ខថ្វាយជ័យ៣បទ ចប់ហើយភ្លេង៣បទទៀត គឺបទនគររាជ ។ ត្រង់ថ្វាយទឹកស័ង្ខថ្វាយទឹកព្នៅ ដែលនិយមហៅថា ស្លឹកពរមង្គល ទ្រង់ស្តេចទទួលយកទៅសៀតនៅព្រះកាណ៌ខាងឆ្វេង ខណៈនោះព្រាហណ៍ផ្លុំខ្យងស័ង្ខម្តង ពេលស្តេចយាងត្រឡប់ទៅវិញព្រាហណ៍ផ្លុំខ្យងស័ង្ខម្តងទៀត ។ ផុតពីសំនៀងស័ង្ខមានភ្លេងពិណពាទ្យប្រគំឡើង៣បទបន្ត ។ ត្រង់ពិធីស្តេចចេញទទួលថ្វាយជ័យមង្គល គឺត្រង់ស្តេចយាងចេញពីខាងក្នុងមានពួកមន្ត្រីជំនិតព្រះអង្គហែមកក្នុងព្រះទីនាំងទេវាវិនិច្ឆ័យ លុះស្តេចដល់ទៀបព្រះទីនាំង កៅអី ព្រាហ្មណ៍ផ្លុំស័ង្ខ ពិណពាទ្យទទួលភ្លេងនគររាជ ។ ព្រះករុណាេឡីងគង់លើព្រះទីនាំងកៅអី ខណៈនោះព្រាហណ៍៨នាក់ចូលទៅលត់ជង្គង់ជុំវិញ ព្រះទីនាំងកៅអីផ្លុំស័ង្ខថ្វាយជ័យ៣បទ ព្រមទាំងសូត្រថ្វាយជ័យ ចប់ពាក្យថ្វាយជ័យហើយ ព្រាហ្មណ៍ផ្លុំស័ង្ខព្រមគ្នា៣បទទៀត ។ ត្រង់ព្រះករុណាទ្រង់យកទឹកអប់១ដបទៅស្រង់ព្រះសំរឹទ្ធ ដែលដាក់ក្នុងព្រះស្រាពធំហើយតម្កល់នៅលើតុតូចមួយនៅក្បែរនោះ ព្រាហ្មណ៍ត្រូវផ្លុំខ្យងស័ង្ខ ។ ត្រង់ពិធីទទួលថ្វាយជ័យមង្គលខាងក្នុង គឺត្រង់ព្រះករុណាទ្រង់យកទឹកអប់ទៅស្រង់ព្រះដែលភ្នាក់ងាររៀបបំរុងទុកនៅទីនោះ ព្រាហ្មណ៍ត្រូវផ្លុំខ្យងស័ង្ខ ។ ពេលស្តេចយាងត្រឡប់ចូលព្រះដំណាក់ ព្រាហ្មណ៍ត្រូវផ្លុំខ្យងស័ង្ខ៣បទទៀត។
សកម្មភាពរស់រវើករបស់ឧបករណ៍ខ្យងស័ង្ខនេះ ត្រូវបានកាត់ផ្តាច់តាំងពីរដ្ឋប្រហាររំលំរាជបល្ល័ង្កកើតឡើងនាថ្ងៃ១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ ។ រដ្ឋប្រហារនោះបានរំលាយអស់រចនាសម្ព័ន្ធរាជា សូម្បីតែក្រុមព្រាហ្មណ៍ដែលជាអ្នកផ្លុំខ្យងស័ង្ខ ប្រចាំវាំង ក៏ត្រូវរំលាយចោលដែរ នៅសល់តែឧបករណ៍ខ្យងស័ង្ខដែលត្រូវបានរើសយកទៅតាំងក្នុងសារមន្ទីរជាតិប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែដល់ថ្ងៃទី៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩២ ឧបករណ៍ខ្យងស័ង្ខនេះ បានវិលត្រឡប់មកកាន់តួនាទីរបស់ខ្លួនវិញក្នុងពិធីបុណ្យចំរើនព្រះជន្មរបស់សម្តេច នរោត្តម សីហនុ ដែលប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងរាជវាំងដដែល។ ឧបករណ៍នេះ ធ្វើអំពីសំបកសត្វខ្យងម្យ៉ាងដែលមានពូជជាខ្យងស័ង្ខ ។ គេយកសំបកខ្យងស័ង្ខធំៗ មកកាត់គូទចេញ ដើម្បីឱ្យមានរន្ធល្មមដែលអាចផ្លុំបានឱ្យចេញសំនៀងល្អ ។ ខ្យងស័ង្ខជាឧបករណ៍តន្ត្រីដែលប្រើជាក្រុម មានខ្យងស័ង្ខ៤ទៅ៨ ហើយមានសំនៀងតែម្យ៉ាងឮទូតៗ វែងឬខ្លីតាមកំរិតខ្យល់នៃអ្នកផ្លុំ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ