គងញី ឬគងឈ្មោល គឺជាគងដែលមានទំហំធំៗ សំរាប់យួរ ស្ពាយ ឬសែង ។ គងនេះខ្លះធ្វើអំពីសំរឹទ្ធិសុទ្ធ លង្ហិនសុទ្ធ ឬសំរឹទ្ធិលាយលង្ហិន ។ ជនជាតិដែលពូកែធ្វើគងបែបនេះ ច្រើនតែជនជាតិព្នងទំពួន និងរដៃ នៅខេត្តមណ្ឌគិរីជាអ្នកធ្វើផង ជាអ្នកលេងផង ។ គងញី គឺជាគងដែលមានផ្ទៃត្រង់គោះរាបស្មើ មានឆត្រព័ទ្ធជុំវិញដូចគងធម្មតា ។ ក្នុងវង់ភ្លេងបាសាក់គងបែបនេះមានឈ្មោះថា គា ក្នុងចំណោមខ្មែរលើហៅថាចឹង នៅក្នុងវង់ភ្លេងគងស្គរហៅថា គងញី ។ គងញីប្រើនៅក្នុងវង់ភ្លេងល្ខោនបាសាក់ នៅក្នុងវង់ភ្លេងគងស្គរ នៅក្នុងក្រុមចឹងជាក្រុមវង់គងខ្មែរលើប្រើក្នុងពិធីបញ្ជាន់អារក្សបន់ស្រន់នៃជនជាតិខ្មែរលើ និងប្រើរួមជាមួយគងឈ្មោល ក្នុងក្រុមគងរ៉ះ ឬគងតាណៈ សំរាប់ពិធីបុណ្យធំៗ ដូចជាបុណ្យបូជាសព និងសំរាប់ប្រគំជូនរបាំកាប់ក្របីផឹកស្រាក្នុងពេលបន់ស្រន់សែនព្រេនអ្នកតា ។ គងញីមានធំមានតូចមិនកំណត់ ធំជាងគេមានទទឹងមាត់ប្រហែល០,៥០ម៉ែត្រ មានខ្សែចងសំរាប់ស្ពាយនៅពេលគេគោះ ។ នៅពេលប្រគំម្តងៗអ្នកលេងម្នាក់អាចស្ពាយឬយួរបានតែគង១ទេ ជួនកាលគេយកអន្លូងមកគោះ ឬជួនកាលគេតប់នឹងដៃ ផ្ទប់ឬបង្ហើរទៅតាមបទបែបដែលត្រូវប្រគំ ។
គងឈ្មោល គឺជាគងដែលមានពកចំកណ្តាលហៅថា ដោះ ។ គងបែបនេះជនជាតិខ្មែរលើហៅថា គងរុង នៅតាមវត្តអារាមហៅថា រគាំង ក្នុងជួរកងទ័ពជំនាន់ដើមហៅថា គងជ័យ ក្នុងក្រុមភ្លេងគងស្គរហៅថា គងឈ្មោល ។ គងឈ្មោលគឺជាគងដែលត្រូវមានទំហំធំជាងគងញីមានសំនៀងធំគ្រអិុល (មូង) ប៉ុន្តែក៏មានគងឈ្មោលតូចៗជាច្រើនដែរសំរាប់ប្រើប្រាស់រួមក្នុងក្រុមគង ។ នៅពេលគោះគងឈ្មោលម្តងៗ គេច្រើនតែយកអន្លូងមួយដែលរុំដោយក្រណាត់សំពត់នៅត្រង់ក្បាលអន្លូង (អន្លូងក្បាលស្វា) សំរាប់វាយ ។ នៅតាមវត្តអារាមគេវាយគងនេះនៅទីសាលាឆាន់ នៅក្នុងព្រះវិហារ ដើម្បីប្រជុំភិក្ខុសង្ឃ និងពួកពុទ្ធសាសនិក ។ ពីជំនាន់ដើម នៅតាមផ្ទះខ្លះគេវាយគងនេះធ្វើជាសញ្ញាប្រាប់បងប្អូន និងញាតិមិត្តជិតខាងថា អ្នកជំងឺដែលឈឺនៅលើផ្ទះនោះបានផុតជីវិតលាចាកលោកទៅ
ហើយ ។ គងរបៀបនេះគេមិនប្រើក្នុងពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ទេ ដោយគេចាត់ទុកថា ចង្រៃ ឬជាប្រផ្នូលអាក្រក់ដល់គូស្វាមីភរិយាដែលទើបការថ្មីថ្មោង ។ ក្នុងជួរកងទ័ពជំនាន់ដើមគេប្រើគង (គងជ័យ) សំរាប់ពេលលើកទ័ពទៅច្បាំងសំរាប់ជាសញ្ញាប្រជុំពលម្តងៗ ឬជាសញ្ញាប្រកាសឱ្យរេហ៍ពលទាំងពួងដឹងថា សង្គ្រាមមានជ័យជំនះហើយ ។
តាមប្រសាសន៍របស់លោក Alain Daniè-lou (1957p. 26) «តាមរយៈប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់ចិន គឺប្រជាជនអ្នកបានបង្កើតគងក្នុងរវាងសតវត្សទី៥ ឬទី៦ គងបែបនេះមានមុខងារសំខាន់ក្នុងតន្ត្រីកម្ពុជា តាំងពីបង្កើតឡើងមករវាងសតវត្សទី៦ មានការបង្ហាញគងធំសែង២នាក់ គោះដោយអ្នកទី៣ ។ ចម្លាក់អង្គរវត្ត មានគងគោះដោយអន្លូងដូចគ្នាបេះបិទនឹងគងក្នុងពិធីបុណ្យឥណ្ឌា មានគងប៉ោងកណ្តាលដូចគ្នានឹងគងចិនដែលមានសំលេងធំញ័រ» ។
បើតាមប្រសាសន៍របស់លោកខាងលើនេះ គឺជាគងញី គងឈ្មោល ដែលយើងប្រើសព្វថ្ងៃនេះឯង ។ លោក Darvid Morton (1976p. 4) ថា «វប្បធម៌ខ្មែរបានទទួលឥទ្ធិពលពី Java ដែលមានឥណ្ឌាភាវូបនីយកម្មយ៉ាងហោចណាស់នៅសតវត្សទី៥ វប្បធម៌បានលេចធ្លោឡើងនៅពេល១ក្នុងកម្ពុជាដែលបានត្រួតពិនិត្យដោយ Java ដោយបានដឹងថា នៅចុងឆ្នាំនៃសតវត្សទី៨ ជ័យវរ្ម័នទី២ មុននឹងត្រឡប់មកជាស្តេចស្រុកខ្មែរត្រូវបាននិរទេសនៅក្នុង Java ជាភស្តុតាងនៃឥទ្ធិពលរបស់ជនជាតិ Java មកលើតន្ត្រីខ្មែរត្រូវបានរកឃើញរូបចម្លាក់ខ្លះនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរ ដែលឆ្លាក់ក្រុមតន្ត្រីករជាមួយនឹងឧបករណ៍តន្ត្រីមានគងផ្លែ៨ ជាគងពាក់កណ្តាលវង់ និងគងធំៗ ៣ដែលត្រូវសែងដោយមនុស្ស៤នាក់» ។ តាមរូបចម្លាក់គងធំៗបីដែលឆ្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរ គឺជាគងជ័យឬគងញី ឈ្មោល សព្វថ្ងៃនេះឯង គងនេះពិតជាមានកំណើតតាំងពីមុនសម័យអង្គរ ឬតាំងពីសតវត្សទី៥ ឬទី៦មកម៉្លេះ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ