យោងតាមសៀវភៅ «ទស្សនីយភាពខ្មែរ»បញ្ជាក់ថា ពាក្យថា៖ «ល្ខោនចម្រុះ» (Théâtre Total) គឺជាពាក្យដែលសិល្បករខ្មែរ និងប្រជារាស្ត្រខ្មែរប្រើសម្រាប់សម្គាល់ទម្រង់ល្ខោនថ្មីនេះ ព្រោះដោយពិនិត្យឃើញថា៖
យោងតាមសៀវភៅ «ទស្សនីយភាពខ្មែរ»បញ្ជាក់ថា ពាក្យថា៖ «ល្ខោនចម្រុះ» (Théâtre Total) គឺជាពាក្យដែលសិល្បករខ្មែរ និងប្រជារាស្ត្រខ្មែរប្រើសម្រាប់សម្គាល់ទម្រង់ល្ខោនថ្មីនេះ ព្រោះដោយពិនិត្យឃើញថា៖ ល្ខោនថ្មី ជាទម្រង់ល្ខោនដែលបានប្រមូលនូវធាតុទម្រង់សិល្បៈឯទៀតជាច្រើនមកបូកផ្សំគ្នា ដូចជា មានធាតុល្ខោននិយាយផង យីកេ បាសាក់ផង មានចម្រៀងសម័យ ចម្រៀងជាពួក ចម្រៀងបុរាណផង មានតន្ត្រីសម័យ និងតន្ត្រីបុរាណផង មានរបាំព្រះរាជទ្រព្យ និងរបាំប្រពៃណីរួមផ្សំផង… ហើយ ក្រោយៗមកទៀត មានសិល្បៈសៀក មានការបញ្ចាំងស្លាយ (Slide) បញ្ចាំងវីដេអូ ឬក៏មានភាពយន្តឯកសារចូលរួមនៅក្នុងសាច់រឿងតែមួយថែមទៀតផង ។
តាំងពីពេលកកើតឡើងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ទម្រង់ល្ខោនចម្រុះសម្តែងតែរឿងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសជាតិ ដែលមានទ្រង់ទ្រាយធំ(Grandiose) ហើយមានសិល្បករចូលរួមច្រើននាក់ ឬពេលខ្លះមានសិល្បកររាប់ពាន់នាក់ក៏មាន ។
រឿងដំបូងដែលទម្រង់ល្ខោនចម្រុះនេះសម្តែង គឺរឿងប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលនិពន្ធដោយលោកហង់ ធន់ហាក់ លោកមាស គក លោកឆេង ផុន លោកវណ្ណ ម៉ូលីវណ្ណ លោកប៉ុល សំអឿន និងមិត្តភក្តិរបស់លោកជាច្រើនទៀត ដែលមានមុខជំនាញសិល្បៈ ខុសៗគ្នា… រួមគ្នាកសាងឡើងដោយរៀបរាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍ បច្ចុប្បន្នភាពដ៏សំខាន់មួយក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ នោះគឺព្រឹត្តិការណ៍ដែលតុលាការអន្តរជាតិដ៏យុត្តិធម៌ នាក្រុងឡាអេ (La Haye) បានកាត់សេចក្តីដាក់កំហិតឱ្យប្រទេសថៃ ដែលជាអ្នកឈ្លានពានប្លន់ទឹកដី និងសម្បត្តិវប្បធម៌របស់ខ្មែរប្រគល់ប្រាសាទព្រះវិហារមកឱ្យខ្មែរ ដែលជាម្ចាស់ដើមវិញ ។ រឿងនេះសម្តែងនៅវាលព្រះមេរុ ។
ឯរឿងទី២ គឺរឿងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដោយលើកយកដំណាក់កាលរីកចម្រើនក្នុងសម័យមហានគរ ពិសេសក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (១១៨១-១២១៨?) រួចបន្តភ្ជាប់មកសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមដែលជាអ្នកបន្តមរតកដ៏ល្អប្រពៃរបស់ដូនតាពីសម័យអង្គរមក។ រឿងនេះសម្តែងនៅពហុកីឡដ្ឋានជាតិអូឡាំពិកមានសិល្បកររាប់ពាន់នាក់ចូលរួម។
ប៉ុន្តែចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧០មក ល្ខោនចម្រុះត្រូវបញ្ចប់ដោយសង្គ្រាមស៊ីវិលបានផ្ទុះឡើង ។ មោទនភាពនៃសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម ក៏ប្រែក្លាយទៅជាស្រមោលអតីតកាលមួយរំពេច ។
មកដល់ឆ្នាំ១៩៨៣ គឺ៤ឆ្នាំ ក្រោយពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍ដួលរលំទៅទើបទម្រង់សិល្បៈល្ខោនចម្រុះបានរស់ឡើងវិញដោយចាប់ផ្តើមឡើងពីរឿង «ដំណើរជាតិកម្ពុជា» និពន្ធដោយលោកឆេង ផុន និងពេជ្រ ទុំក្រវិល ដែលបានសម្តែង សម្រាប់អបអរសាទរពិធីបុណ្យជាតិផង និងសម្តែងជូនសាធារណជនជាច្រើនលើកនៅសាលមហោស្រពទន្លេបាសាក់ បានទទួលជោគជ័យគួរជាទីសប្បាយរីករាយ ។
ដោយសារការជក់ចិត្ត ដិតអារម្មណ៍នឹងរឿងដំណើរជាតិកម្ពុជា គណៈប្រតិភូ ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសឡាវ ដែលបានចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យជាតិកម្ពុជានាសម័យនោះក៏បានស្នើសុំរដ្ឋាភិបាលខ្មែរឱ្យចាត់សិល្បករ អ្នកជំនាញមួយក្រុមទៅជួយសហការជាមួយអ្នកជំនាញសិល្បៈឡាវ ដំឡើងរឿងមួយថ្មីនៅប្រទេសឡាវ។ ដោយហេតុនេះទើបដើមឆ្នាំ១៩៨៥ រឿង «ដំណើរជាតិឡាវ» បានកើតឡើងដើម្បីអបអរសាទរខួបទី១០ទិវាបុណ្យជាតិឡាវនៅទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ ។
ឆ្នាំ១៩៨៩ រឿងមួយថ្មីទៀត ដែលមានចំណងជើងថា៖ «លោហិតជាតិកម្ពុជា» និពន្ធដោយលោកឆេង ផុន និងលោកពេជ្រ ទុំក្រវិល សាច់រឿងដកស្រង់នូវកំហុសឆ្គងទាំងឡាយក្នុងការដឹកនាំប្រទេសជាតិ តាំងពីសម័យបែកអង្គរ(១៣៥៣?) រហូតមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្នក្នុងន័យយកអតីតកាលជាមេរៀនដល់បច្ចុប្បន្ន និងអនាគត ត្រូវបានសម្តែងអបអរសាទរបុណ្យជាតិខួបទី១០ នៅសាលមហោស្រពទន្លេបាសាក់ ។
បើគិតមកដល់ឆ្នាំដែលអ្នករៀបរៀងឯកសារកត់ត្រាពីទម្រង់ល្ខោនចម្រុះ(១៩៩៩) នេះ រឿងចុងក្រោយគេបង្អស់គឺរឿង «ជីវិតជាតិកម្ពុជា» និពន្ធដោយលោកពេជ្រ ទុំក្រវិក នៅឆ្នាំ១៩៩៣ ដែលជាកាលវេលានៃរបត់នយោបាយមួយ ដោយសាច់រឿងបានលើកឡើងពីទំនាស់រវាងខ្មែរនិងខ្មែរ ពីបំណងល្អរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលបានចំណាយជីវិតមនុស្ស ទុនជាទ្រព្យធនយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ (ជាង២០០០លានដុល្លារ) ដើម្បីខិតខំ «សាងទំនប់ឈាមខ្មែរ» ឱ្យឈប់ហូរ និងព្រះរាជតម្រិះបង្រួបបង្រួមជាតិ របស់ព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិតតម្កល់លើត្បូង ព្រះបាទព្រះនរោត្តម សីហនុ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ