លោកវ៉ាន់ឌី កាអុន អតីតសាស្ត្រាចារ្យទស្សនវិជ្ជានៅវិទ្យាល័យភ្នំដូនពេញ ក្នុងឯកសារអក្សរសិល្ប៍ «ប្រាកដនិយម និងអណ្តែតអណ្តូងនិយម »បោះពុម្ពផ្សាយនាឆ្នាំ១៩៧១ មានផ្នែកមួយបង្ហាញការវិភាគ សិក្សាពីសង្គមខ្មែរ
លោកវ៉ាន់ឌី កាអុន អតីតសាស្ត្រាចារ្យទស្សនវិជ្ជានៅវិទ្យាល័យភ្នំដូនពេញ ក្នុងឯកសារអក្សរសិល្ប៍ «ប្រាកដនិយម និងអណ្តែតអណ្តូងនិយម »បោះពុម្ពផ្សាយនាឆ្នាំ១៩៧១ មានផ្នែកមួយបង្ហាញការវិភាគ សិក្សាពីសង្គមខ្មែរ ដែលកោះសន្តិភាពសូមស្រង់យកមកបង្ហាញជូនប្រិយមិត្តអ្នកអាន ។
លំនាំសង្គមខ្មែរ
ខ្មែរយើងចូលចិត្តរស់នៅជាក្រុម ប៉ុន្តែក្រុមនោះមានលក្ខណៈជាគ្រួសារ ដោយយកមនោសញ្ចេតនាទៅជំនួសគោលការណ៍ ។ តាមការណ៍ពិត គោលការណ៍គឺជាបញ្ហាចិត្តនេះតែម្តង ដូចជាមនោសញ្ចេតនាកិត្តិយសនេះជាដើម សុខចិត្តខាតលុយរាប់ម៉ឺន ឱ្យតែបានកិត្តិយស (រឿងក្តីក្តាំ, តុលាការ ។ល។) ខ្មែរយើងពុំសូវអនុញ្ញាតគេប្រមាថកាតទាន ឬមើលងាយអ្វីទេ សុខចិត្តក្រ ប៉ុន្តែពុំធ្វើឱ្យខ្ញុំកញ្ជះអ្នកណាឡើយ។ ការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាធ្វើទៅលើមូលដ្ឋានមនោសញ្ចេតនាសុទ្ធសាធ ហើយពុំសូវអើពើរវល់នឹងដកទាញយកប្រយោជន៍អ្វីទេ ។ ពាក្យថាកិត្តិយសចំពោះខ្មែរម្នាក់មានន័យថា រស់នៅជាឯកច្ឆន្ទ ។ ប៉ុន្តែចូលចិត្តគោរព (រហូតដល់ថ្នាក់អាទិទេពក៏មាន) ដល់អ្នកណាដែលខ្លួនស្រឡាញ់ចិត្តនិងចិត្ត ។ ហើយបើបានធ្លាប់ស្រឡាញ់ហើយ មិនងាយនឹងងាករេឡើយ (le sens de l’Absolu) ។ ដោយ «កម្លាំងស្រឡាញ់» នេះមានកម្រិតខ្ពស់ពេក «កម្លាំងស្អប់» ក៏មានកម្រិតខ្ពស់ណាស់ដែរ ។
យើងអាចពន្យល់ «ប្រាកដភាពរបស់ខ្មែរយើងនេះ » (réalités khmère) ទៅតាមស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចក៏បានដែរ ។ ហេតុអ្វីបានជាខ្មែរយើងច្រើនជាអ្នកមនោសញ្ចេតនា ? ធម្មតាអ្នកណាដែលមានពេលគិតពីរឿងមនោសញ្ចេតនាច្រើន គឺមកតែពីពេលសល់ទំនេរច្រើន ដោយការរកស៊ីចិញ្ចឹមជីវិតវាមិនសូវពិបាកខ្លាំង ។ ចំពោះខ្មែរយើងវិញក៏ចេញពុំរួចពីវត្ថុធម្មភាពនេះដែរ ។ បើនិយាយឱ្យចំទៅ តើខ្មែរយើងជាអ្នកមាន ជាអ្នកសម្បូរឬ ? គេតែងនិយាយលេងជា រឿយៗថា ខ្មែរយើងពុំងាយស្លាប់ដោយឥតអាហារបរិភោគឡើយ ថ្វីបើពុំសូវជាចូលចិត្តធ្វើការហួសហេតុនោះ ។ តើឱ្យខ្មែរយើងស្លាប់ដោតអត់អាហារម្តេចកើត បើគ្រាន់តែទន្លេ ទន្លេសាប ស្ទឹង បឹងបួរ ឆ្នេរសមុទ្រទាំងឡាយជាប្រភពនៃត្រីទៅ ហើយៗដោយខ្មែរយើងជាអ្នកបរិភោគត្រីទៀតនោះ បញ្ហាខ្វះអាហារក៏ពុំអាចចោទទៅកើតឡើយ ។
ខ-ទិដ្ឋភាពផ្នែកសង្គម វប្បធម៌ (Aspects socio=culturels)
ដើម្បីនឹងអាចយល់ឱ្យបានច្បាស់លាស់នូវលំនាំសេដ្ឋកិច្ចខ្មែរ យើងត្រូវស្គាល់ជាចាំបាច់នូវទិដ្ឋភាពសង្គមវប្បធម៌ ជាពិសេសចំពោះប្រទេសដែលកំពុងរៀបចំខ្លួន ។ ចំពោះបញ្ហាសង្គម-វប្បធម៌នេះ ប្រទេសខ្មែរយើងកំពុងស្រាវជ្រាវនៅឡើយ (stade de recherche) ដើម្បីយកឧបករណ៍ទៅស្ថាបនាសេដ្ឋកិច្ច ។ ដូច្នេះការយល់រឿងនេះធ្លាក់ទាំងស្រុងទៅលើសង្គមវិទូ ។
បើយើងចេញពី «គោលការណ៍ទំនៀមទម្លាប់» និងលំនាំចិត្តគំនិតខ្មែរយើងសុទ្ធសាធនោះ សង្គមខ្មែរយើងមានលក្ខណៈប្លែកជាច្រើន ហើយពិបាកនឹងយល់បន្តិច ។ រីឯការវិវឌ្ឍ (evolution) ដែលមានសភាព«ប្លែកគេ» ដែរនោះ ក៏ទាក់ទាមយ៉ាងជិតស្និទ្ធនឹងលក្ខណៈនោះដែរ ។
លក្ខណៈដែលប្លែកគេនោះ ស្ថិតនៅជាពិសេសត្រង់ជីវភាពស្រុកខ្មែរយើង ដែលមានសភាពសម្បូណ៍ សប្បាយជាងប្រទេសនានា ។ ភាពសម្បូណ៍សប្បាយនេះ គេសង្កេតឃើញ នៅត្រង់គ្មានអ្នកស្រុកស្រែយើងណាម្នាក់ដែលក្រឥតអាហារបរិភោគនោះឡើយ ហើយចំនួនអ្នកប្រកបអាជីវកម្ម ធ្វើស្រែ ឬ ដាំដំណាំ ផ្សេងៗមានទាំងអស់៨០ភាគរយទៅហើយ ។
អ្នកស្រែដែលស្តុកស្តម្ភល្មម មានដីយ៉ាងតិច២០ហិកតា (យោងទៅតាមស្ថិតិរបស់លោកហ្សង់ ដេលវែរ (J. Delvert) នៅឆ្នាំ១៩៥៩ អ្នកស្រែស្តុកស្តម្ភមានប្រហែល១.១៩១នាក់)។ ប៉ុន្តែ ដីរបស់អ្នកមានទាំងនោះច្រើននៅម្តុំ ៖ ស្វាយរៀង «ដីក្រហម», ត្រើយខាងកើតនៃទន្លេមេគង្គ ដូចជាកំពង់ចាម (សម្លី, សណ្តែកសៀង, កៅស៊ូ), រាម, កំពង់សោម (ដូង , កៅស៊ូ) នៅម្តុំបាត់ដំបង និងមង្គលបុរី (ជង្រុកស្រូវដ៏ល្បីល្បាញ) ។
ខ្មែរយើងមានចិត្តឯកច្ឆន្ទណាស់ ពុំសូវរកស៊ីចូលហ៊ុនគ្នាបានឡើយ ។ បើរស់នៅជាមួយចិនកើត(en symbiose avec les Chinois)ក៏ពីព្រោះមកតែពីជនជាតិចិននេះ ទិញស្រូវរបស់ខ្លួនថ្លៃជាងក្រសួងមានសមត្ថកិច្ច(ការពិសោធរបស់ «OFFICE ROYAl DE COOPERATION» នៅឆ្នាំ ១៩៦៧ ។ ហើយមកតែពីជនជាតិចិននេះមានកលល្បិចបំពេញចិត្តក្នុងការរកស៊ីជាមួយចេះដឹងទុក្ខធុរៈសព្វសារពើ ។
បើនិយាយបង្រួមសេចក្តីទៅ ជីវភាពអ្នកស្រែខ្មែរយើង ថ្វីដ្បិតតែពុំមានសភាពសម្ភារនិយមស្តុកស្តម្ភ ហូរហៀរ ក៏ពុំមានពុំក្រសោះឡើយ គឺគេមានសុភមង្គលរបស់គេយ៉ាងពិតប្រាកដ ។ គ្រួសារ នីមួយៗអាចចិញ្ចឹមមនុស្ស ១០ នាក់បានយ៉ាងធូរ យោងទាំងស្រុងទៅតាមរបៀបរស់នៅ តាមទំនៀមទម្លាប់ ។ តាមការណ៍ពិតខ្មែរយើងសប្បាយនឹងចិញ្ចឹមគ្នាដូច្នេះ សប្បាយនឹងគិតការជាមួយគ្នា សប្បាយនឹងទាក់ទាងគ្នា តាមផ្លូវមនោសញ្ចេតនា (Systeme gregaire) ។ នៅក្នុងករណីនេះ ទ្រឹស្តីម៉ារស៊ីស (le.Marxisme) ពុំអាចផ្តល់ដល់រាស្ត្រខ្មែរនូវសុភមង្គលរបស់គេពិតប្រាកដបានឡើយ។ ខ្មែរយើងដែលកាន់ពុទ្ធសាសនាយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួនច្រើនចូលចិត្តសិល្បៈ (Creation literaire. artistique) ហើយនៅក្នុងករណីនេះជាអ្នកឯកច្ឆន្ទផ្លូវគំនិតណាស់ ។ ឧទាហរណ៍ ធ្វើជាងកាត់សត់ ធ្វើជាងសង់ផ្ទះ ជាងឈើ ធ្វើតុទូ កៅអី រូប សូន…ក្រៅពីធ្វើស្រែ និងធ្វើចម្ការ ។ ចំពោះការធ្វើស្រែចម្ការនេះសោត ខ្មែរយើងពុំសូវចេះធ្វើចូលគ្នាទេ (កុំធ្វើប្រវាស់ កុំសង់ផ្ទះចូលគ្នា) ។ ម្នាក់ៗមានដីរៀងខ្លួន ហើយត្រួតត្រាដីស្រែចម្ការដោយផ្ទាល់ខ្លួន ។ ប៉ុន្តែហេតុការណ៍មួយដែលខ្មែរយើងមិនប្រកាប់ប្រចាក់ដណ្តើមផលប្រយោជន៍គ្នាមកពីចំនួនដីចម្ការ ឬសម្បត្តិទ្រព្យទាំងឡាយនោះ ពុំជាច្រើនហួសហេតុពេកទេ គឺពុំក្រពេក ពុំមានពេក ។ ម្យ៉ាងទៀត មកពីខ្មែរយើងជាអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសសនា ហើយនៅក្នុងករណីនេះច្រើនចូលចិត្តគិតទៅដល់បុណ្យបាប ទៅដល់ជាតិក្រោយ (l’existence de l’au-dela)។ រកប្រាក់បានបន្តិចបន្តួច ទុកគ្រាន់សម្រាប់ចិញ្ចឹមប្រពន្ធកូនចៅ ផៅ សន្តានបុ៉ណ្ណោះ។ ខ្មែរយើងជាអ្នកបុគ្គលនិយមមែន តែបុគ្គលនិយមគិតជាគ្រួសារ ជាបក្សពួក ឬជាក្រុម គឺខុសស្រឡះពីបុគ្គលនិយមបារាំងដែលគិតតែយកសុខតែម្នាក់ឯង សូម្បីតែកូន ឬក្មួយ ក៏ពុំសូវជារាប់អានដែរ ។ ប៉ុន្តែក្រុម ឬបក្សពួក របៀបខ្មែរយើង ពុំសូវជានឹងបានយូរប៉ុន្មានទេ ច្រើនតែបែកមែកសាខាជានិច្ច ឬក៏រលាយតែម្តងក៏មាន (Métamorphose perpétuelle) ។ ដូច្នេះបើរកស៊ីចូលគ្នាក៏ឃើញថាពិបាកដែរ ខ្មែរយើងពុំសូវចូលចិត្តឱ្យគេស្តីបន្ទោសទេ ទោះជាក្នុងការត្រូវក៏ដោយ ពីព្រោះពុំសូវដែលស្គាល់ «ការអត់ឃ្លាន» ឱ្យបានច្បាស់ទេ ។ បើ ក្មេងៗដែលមាមីងចិញ្ចឹមវិញ តែត្រូវការស្តីបន្ទោសហើយ ច្រើនសុខចិត្តទៅនៅវត្តអារាម ឬដើរផ្សងព្រេង (Kleptomanie) ។ ប្រហែលជាយ៉ាងដូច្នេះហើយមើលទៅ បានជាខ្មែរច្រើនជាសិល្បករនិងជាកវី ។ បើមិនដូច្នេះទេ ច្រើនចូលចិត្តធ្វើទាហាន ជាពិសេសកំលោះនៅស្រុកស្រែ។ កាលពីឆ្នាំ១៩៦៧ គ្រាន់តែចំនួនកំលោះទាំងនោះចូលធ្វើនាយទាហាន មានរហូតដល់ទៅ៦០ភាគរយ ។
បញ្ហាជនជាតិដែលរស់នៅក្នុងស្រុកខ្មែរយើង
លក្ខណៈប្លែកគេមួយទៀតរបស់យើង គឺត្រង់មានជាតិសាសន៍ដទៃជាច្រើនចូលមករស់នៅក្នុងសង្គមខ្មែរដែរ ។ ក្រៅអំពីចិន និងយួន ដែលមានចំនួនច្រើន យើងមានខ្មែរអ៊ិស្លាម (ចាម) ខ្មែរលើ (ឥឡូវយើងហៅត្រឹមតែពាក្យថា ខ្មែរ មួួយម៉ាត់ដូច្នេះវិញ) ដែលនៅតាមដងភ្នំខេត្តរតនគិរី… ។
ក្នុងចំណោមខ្មែរ៧លាននាក់ មានជនជាតិចិនប្រហែល៤រយពាន់នាក់ (៤០០.០០០) ជនជាតិយួន៣រយពាន់នាក់(៣០០.០០០)ជនជាតិខ្មែរអ៊ិស្លាម១៥០ពាន់នាក់(១៥០.០០០)។ ជនជាតិយួនច្រើនតាំងទីលំនៅនៅម្តុំភ្នំពេញ និងចម្ការកៅស៊ូនៅកំពង់ចាម និងក្រចេះ នៅមាត់បឹង តាមដងទន្លេមេគង្គ (ជាពិសេសខាងត្បូងអ្នកលឿង) ឬក៏នៅតាមឆ្នេរសមុទ្រជាដើម ពីព្រោះជនជាតិនេះប្រកបរបររកស៊ីនេសាទត្រី ។
ជនជាតិយួននេះរស់នៅជាភូមិ ជាក្រុមក្រុមរបស់ខ្លួន ហើយចិត្តគំនិត និងរបៀបរស់នៅមិនចុះសម្រុងនឹងខ្មែរឡើយ ។ រីឯជនជាតិចិនវិញ ច្រើនរស់នៅជាប់ស្និទ្ធជាមួយខ្មែរតែម្តង ។ ម្យ៉ាងទៀតជនជាតិចិននេះមករស់នៅជាមួយខ្មែរនៅអង្គរតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៣ម្ល៉េះ ។ ប៉ុន្តែមកដល់ជំនាន់អាណានិគមបារាំង ការជិតស្និទ្ធនេះក៏ចុះខ្សោយបន្តិចវិញ ដោយបារាំងបានទប់មិនឱ្យចិន រត់ចូលមកថែមទៀត ។ ប៉ុន្តែចិននិងខ្មែរបានរួបរួមគ្នាជាប្តីប្រពន្ធ ហើយបានជាកូនដែលយើងនិយមហៅថា «កូនចៅចិន» បន្តបន្ទាប់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ចំពោះ «ការរួបរួមមូលសាសន៍នេះ (apportethnique) ពិបាកនឹងអះអាងបានថាច្រើនឬតិចណាស់ (បើប្រៀបធៀបមកចំនួនខ្មែរយើងសុទ្ធ) ។ បើថាច្រើន ក៏ត្រូវណាស់ដែរ ពីព្រោះនៅទីក្រុងភ្នំពេញ បើគេក្រឡេកមើលទៅកូនសិស្សនៅក្នុងវិទ្យាល័យ និងអនុវិទ្យាល័យ ឃើញថា «កូនចៅចិន»មានច្រើនមហិមា ថ្វីបើមានបណ្តាជនដែលជាខ្មែរសុទ្ធរត់ពីស្រុក និងខេត្តនានាមករៀននៅរដ្ឋធានីដែរ ។ ក្រៅពីនេះកាលពីឆ្នាំ១៩២១ មានកន្លែងប្រជុំជនចំនួន១៥កន្លែងទៀត ដែលចំនួន «កូនចៅចិន» មានលើសចំនួន «កូនខ្មែរសុទ្ធ» ។ ប៉ុន្តែមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ចំនួន«កូនចៅចិន» ចេះតែ ថយជាលំដាប់ បើប្រៀធៀបមកចំនួន «កូនខ្មែរយើង» ដែលចេះត ែកើនឡើងៗ ហើយដែលនាំគ្នាមកបំពេញវិជ្ជានៅសាលានានា និងវិទ្យាល័យផ្សេងៗ ។ ចំពោះរឿង «កូនចៅចិន» នេះ គេពិបាកនឹងអះអាងថា ជាជាតិខ្មែរ ឬជាតិចិនណាស់ ៖ មានខ្លះនៅតែចិន មានខ្លះទៀតចូលជាតិខ្មែរ ។ ដូច្នេះឃើញថា ពិបាកនឹងធ្វើស្ថិតិឱ្យបានត្រឹមត្រូវណាស់ ។ ម្យ៉ាងទៀតនៅក្នុងន័យដដែលនេះ ការស្មានចិត្តគំនិត (mentalité) ក៏ពិបាកនឹងត្រូវដែរ ។ ដើម្បីនឹងធ្វើស្ថិតិបានខ្លះគេអាចយកគោលគំនិតរបស់លោក ដែលវែ័រ មកគន់គូរបានដែរ ៖ លោកដែលវែរ បានសរសេរថា មធ្យោបាយមានតែមួយទេ គឺគិតទៅតាមទំនៀមទម្លាប់ដែលជនទាំងនោះប្រកាន់ បើគេយកខ្មោចទៅកប់ គឺគេនៅជាចិន បើគេយកទៅដុត គឺគេចូលកាន់ប្រពៃណី និងចិត្តគំនិតខ្មែរយើងហើយ ។ ដោយយកគោលគំនិតនេះធ្វើជាមូលដ្ឋាន ស្ថិតិធ្វើនៅឆ្នាំ១៩៦៦ បានផ្តល់ព័ត៌មានដូចតទៅ ៖ ចំនួនជនជាតិចិនដែលមករស់នៅស្រុកខ្មែរយើង មានទាំងអស់៣៨០.០០០នាក់ គឺ៥ភាគរយ ក្នុងបណ្តាជនខ្មែរទាំងមូល ។ សូមបញ្ជាក់ថា ជនជាតិចិនទាំងនេះរកស៊ីធ្វើជំនួញសឹងតែទាំងអស់ ហើយមានខ្លះចូលប្រណាំងប្រជែងនឹងខ្មែរយើងដែរក្នុងអាជីវកម្ម សិល្បៈ និងបច្ចេកទេស ។
រីឯខ្មែរអ៊ិស្លាមវិញ ដែលតាំងទីលំនៅនៅម្តុំកំពត និងតាមដងទន្លេមេគង្គ និងទន្លេសាប ច្រើនរកស៊ីនេសាទត្រី ។ បើយោងទៅតាមស្ថិតិធ្វើនៅឆ្នាំ១៩៦៧ ដដែល ខ្មែរអ៊ិស្លាមទាំងអស់ ដែលនៅស្រុកខ្មែរ មានចំនួន១៥០.០០០នាក់។ ដូច្នេះឃើញថាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចយើងមានអនីតិភាព (minorités) កាន់កាប់ច្រើនណាស់ដែរ ។
ចំពោះខ្មែរយើងសុទ្ធដែលជាម្ចាស់ស្រុកវិញ បើក្រឡេកមើលទៅទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រ មានអម្បូរខ្ពង់ខ្ពស់ណាស់ គឺអម្បូរ «មន-ខ្មែរ» ដែលមានអារ្យធម៌ឧត្ដម មានទស្សនវិជ្ជាជ្រៅជ្រះ មានសាសនា និងការរៀបចំដែលជាគំរូដល់ប្រទេសទាំងឡាយនៅអាស៊ីប៉ែកអាគ្នេយ៍ ។ ដូច្នេះប្រទេសខ្មែរយើងត្រូវមានឫទ្ធិអំណាចជាងប្រទេសទាំងពួងដែលនៅអាស៊ីប៉ែកអាគ្នេយ៍ទាំងមូលនេះ ពីព្រោះអម្បូរខ្មែរនេះធ្លាប់ធ្វើជា «គ្រូ» គេ ហើយធ្លាប់មានទាំងប្រទេសរណបច្រើនផង ។
ពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា
ខ្មែរជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួនជាទីបំផុត ។ ចំនួនព្រះសង្ឃទាំងអស់មាន៦០.០០០អង្គ ប៉ុន្ដែដោយចំនួនពុំអាចកើនទៅកើតបាន (ដោយធម្មវិន័យ) ក៏ចេះតែថយទៅៗជាលំដាប់ (តាមស្ថិតិរបស់ក្រសួងធម្មការ ចុះថ្ងៃទី១៨ សីហា ១៩៦៩ ចំនួនព្រះសង្ឃក្នុងឆ្នាំ១៩៥៥ មាន៦៤.៣០៥អង្គ, ឆ្នាំ១៩៦០ មាន៥៣.៩០៣អង្គ, និងឆ្នាំ១៩៦៩ មាន៦៥.០៦២អង្គ, គឺគណៈមហានិកាយ៦២.៦៧៨អង្គ និងគណៈធម្មយុត្តិនិកាយ២.៣៨៤អង្គ) ។ ព្រះសង្ឃមានភារកិច្ចបង្រៀនក្មេងឱ្យចេះអាន និងឱ្យចេះសរសេរ អប់រំឧបាសកនិងឧបាសិកា ឱ្យស្គាល់បុណ្យ ស្គាល់បាប ឱ្យដឹងថា ជីវិតមនុស្សលោកយើងគ្មានអ្វីក្រៅពីការឈឺចាប់ទេ ហើយដើម្បីរកសេចក្ដីសុខឃើញ ទាល់តែខំកសាងអំពើល្អ កុំស្រលាញ់សម្ភារ ឬរបស់អ្វី ផ្សេងៗ ដែលមនុស្សលោកយើងស្មានថា នឹងចាប់យកបាននោះ ។ ដើម្បីធ្វើដំណើរទៅរកពិភពលោកស្ងប់ស្ងៀមមួយជាប់លាប់ គឺនិព្វាននេះឯងបានត្រូវខំរៀន បរិច្ឆាគគ្រប់បែបយ៉ាង ។
២-លំនាំសេដ្ឋកិច្ច
តាមធម្មតាដើម្បីនឹងសិក្សាសកម្មភាពនៃប្រទេស នីមួយៗ គេត្រូវយកលទ្ធផលនៃសកម្មភាពនេះមកធ្វើវិភាគ គឺថាគេត្រូវដឹងជាបឋមថា តើប្រទេសនោះមានផលិតផលអ្វីខ្លះ ? ការសិក្សារបៀបនេះពិបាកបន្ដិច ពីព្រោះមធ្យោបាយនេះបាននឹងផ្ដល់នូវលំនាំ (Structure) ជាឫសគល់នៃផលិតផលឱ្យបានត្រឹមត្រូវណាស់ ។ មួយវិញទៀត យើងពុំអាចដឹងថា តើផលិតផលនេះវាកើនដោយរបៀបណាទេ ។
បើយើងយកវិធីនេះមកវិភាគ យើងពុំអាចគន់គូរកតម្លៃពិតប្រាកដនៃផលិតផល មួយផ្នែកៗបានឡើយ ។ ម្យ៉ាងទៀត រឿងនេះមានការទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទ្ធបំផុតជាមួយនឹង «របបគណនេយ្យ» (Systeme De Comptabiteite)។ ប្រទេសកម្ពុជាយើងបានយកទ្រឹស្ដីគណនេយ្យ ដែលបារាំងបានប្រើកាលពីផុតសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរនេះមកអនុវត្ដ ។ ដោយយោងទៅតាមវិធីខាងលើនេះ ការសិក្សា ត្រួសៗអំពីសេដ្ឋកិច្ចខ្មែរ បានផ្ដល់នូវការសង្កេតដូចតទៅនេះ ៖
ទោះបីប្រទេសកម្ពុជាយើងមានមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ចដូចបានរៀបរាប់មកខាងលើនេះក៏ដោយ ក៏សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចយើងនៅរអាក់រអួលខ្លាំងណាស់ដែរ ជាពិសេសនៅក្នុងរបបសក្ដិភូមិ ។ ការណ៍ពិតគឺមកពីសង្វាក់សកម្មភាពនោះវាពុំស្របនឹងមូលដ្ឋាននោះតែម្តង ។ ណាមួយពាណិជ្ជកម្មត្រូវបរទេសកាន់កាប់ភាគច្រើន ណាមួយយើងខ្វះកម្មវិធីសកម្មភាពត្រឹមត្រូវ រីឯរបបសេដ្ឋកិច្ចទាំងឡាយដែលយើងយកមកប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ គ្មានទ្រឹស្ដិវិទ្យាសាស្ត្រត្រឹមត្រូវ ឬមាំទាំឡើយ ។ ប្រសិនបើយើងរកនូវផ្លូវសេដ្ឋកិច្ចមួយឃើញ (une formule economique adequate) សេដ្ឋកិច្ចយើងនឹងអាចមាំទាំទៅបាន នៅពេលចប់សង្គ្រាមខាងមុខនេះ ។ រីឯទ្រឹស្ដីនោះត្រូវធ្វើឱ្យស្របទៅតាមលំនាំសង្គមចិត្ដគំនិត វប្បធម្មខ្មែរយើងផង ធ្វើទៅតាមស្ថានភាពភូមិសាស្ដ្រផង ។
មុននឹងបញ្ចប់ការសិក្សានេះ យើងត្រូវកត់សម្គាល់ថា ហេតុដូចម្ដេចបានជាតាំងពីមុនមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះ ដំណើរសេដ្ឋកិច្ចយើងចេះតែរអាក់រអួលដូច្នេះ ?
ដូចយើងនដឹងស្រាប់មកហើយថា សេដ្ឋកិច្ចយើងពឹងផ្អែកទៅលើជីវិតកសិកម្មយើងទាំងស្រុង។ កសិកម្មមានលក្ខណៈ«គ្រប់បែបយ៉ាង» ហើយអាចប្រែប្រួលច្រើនណាស់ទៅថ្ងៃមុខ ។ បានជាមានសភាពប្រែប្រួលដូច្នេះ ពីព្រោះផលិតផលមួយភាគធំបានត្រូវយកទៅធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ។ សល់ប៉ុន្មានយកទៅចិញ្ចឹមបណ្ដាជនបានត្រឹមតែគ្រប់គ្រាន់ប៉ុណ្ណោះ ។ ដូច្នេះរឿងខ្វះខាតពិតជាគ្មានឡើយ ។ ប៉ុន្ដែគួរឱ្យស្ដាយទៅវិញដែរ ព្រោះថាយើងមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការបង្កើនផលិតផល ដោយយោងទៅតាមបច្ចេកទេសសម័យថ្មី (ផលិតផលក្នុងមួយហិកតា មានចំនួនតិចពេក) ។ ម្យ៉ាងទៀតសង្វាក់នៃការផ្ដល់ផលយឺតពេក ទោះបីមានជំនួួយគ្រប់បែបយ៉ាងពីររដ្ឋាភិបាលយ៉ាងណាក្ដី ។
ចំពោះរឿងឧស្សាហកម្មវិញ គឺគ្មានដំណើរស្របនឹងផែនការឡើយ ហើយហេតុការណ៍នេះប្រហែលមកពីប្រទេសយើងគ្មានទម្លាប់ធ្វើឧស្សាហកម្មនេះតែម្ដង ។ ថ្វីដ្បិតតែប្រទេសយើងមានសម្បត្ដិធម្មជាតិច្រើន ប៉ុន្ដែដោយការចាក់ចែងយកសម្បត្ដិនេះទៅប្រើការពុំសូវមានប្រសិទ្ធភាព ក៏ដំណើរឧស្សាហកម្មក្ដី សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច ផ្សេងៗទៀតក្ដី ពុំអាចធ្វើបានល្អទេ ។ ឯការចាត់ចែងយកសម្បត្ដិធម្មជាតិនេះទៅប្រើការបានជួបឧបសគ្គ ធំៗណាស់ ដែលទាក់ទងនឹងលំនាំសង្គម ចិត្ដគំនិតតែម្ដង ។ បើនិយាយទៅតាមភាសាបច្ចេកទេសទៅ គឺមកពីការខ្វះវិធីសកម្មភាព ដើម្បីអនាគត មកពីសង្ខរណៈ (infrastructure) រៀបចំទៅពុំបានស្របនឹងលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ដ្រ ។ ចំណាយ និងការបង្កប់លុយ ច្រើនធ្វើដោយគ្មានមូលដ្ឋានត្រឹមត្រូវ ដូចជាសង់អាគារ ធំៗឥតប្រយោជន៍ជាដើម ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ