«ពូជជិនវង្ស ទោះកម្សត់យ៉ាងណាក៏មិនស្លា.ប់ដែរ !» នេះជាសម្តីរបស់ប្រជាជនខ្មែរ និយាយចំពោះបុគ្គលទាំងឡាយណា ដែលកម្សត់តោកយ៉ាក ប៉ុន្តែមានចិត្តមានះក្លាហានតស៊ូប្រឆាំងនឹងក្តីលំបាកទាំងនោះ ប្រដូចទៅនឹងព្រះជិនវង្ស
«ពូជជិនវង្ស ទោះកម្សត់យ៉ាងណាក៏មិនស្លាប់ដែរ !» នេះជាសម្តីរបស់ប្រជាជនខ្មែរ និយាយចំពោះបុគ្គលទាំងឡាយណា ដែលកម្សត់តោកយ៉ាក ប៉ុន្តែមានចិត្តមានះក្លាហានតស៊ូប្រឆាំងនឹងក្តីលំបាកទាំងនោះ ប្រដូចទៅនឹងព្រះជិនវង្ស ក្នុងរឿង«ព្រះជិនវង្ស» ។ រឿង«ព្រះជិនវង្ស» ជារឿងល្បែងដែលមានប្រវែងវែងជាងគេបំផុត ជារឿងឈុតឆាកច្បាំង យុទ្ធសិល្ប៍រវាងមនុស្ស និងយក្ស គ្រុឌនិងនាគ លាយឡំទៅដោយមនោសញ្ចេតនា ព្រាត់ប្រាសគ្នា តែទីបំផុតពួកគេបានជួបជុំគ្នាវិញ ។
-«ថ្លាថ្លែងជាបទភុជង្គ ថ្លែងពីឫទ្ធិរង្គ ជិនវង្សថ្លៃ្លថ្លា» ។
-និងនាងបទុមសុរិយា គង់ហង្សហើយណាព្រះមហាក្សត្រថ្លៃ ។
-ស្តេចភើចយន្តហោះច្រៀវច្រៃ ផ្លោះផ្លេកខ្ពស់ក្រៃ លើព្ធអាកាស ។
-ហង្សមាសរស្មីឆ្លុះឆ្លាស់ ភ្លឺអស់អាកាសព្រោងព្រាយល្អក្រៃ ។
-ស្តេចហោះតម្រង់ទៅនគរក្សត្រថ្លៃ ឯទិសឦសាន ។
-ស្តេចហោះលឿនលន់ប្រមាណ ឆ្លងសមុទ្ទបាន មួយពាន់យោជន៍ប្លាយ ។
-ទើបបានដល់កោះទាំងឡាយ មហាក្សត្រឆោមឆាយ ចតចាប់អាស្រ័យ ។
-សម្រាន្តព្រះកាយថ្លៃ ស្រេចហើយចមត្រៃច្រៀវច្រៃហោះផ្សង ។
-ឆ្លងសមុទ្ទច្រើនជាន់ហោង ឈប់ដោយកោះផង ច្រើនដងក្រៃ ។
-យូរលង់បានប្រាំពីរថ្ងៃ រៀបនឹងដល់នៃបុរីក្សត្រា ។
-ស្តេចហោះបន្ទាបសុរិយាជាកម្មក្សត្រាឱ្យព្រាត់ប្អូនស្រី ។
-បទុមសុរិយាពិសី ពុំសុខក្សត្រីស្រៀវស្រាញរងា ។
នេះជាសម្រង់រឿងព្រះជិនវង្ស កាលព្រះអង្គយាងដំណើរនាំព្រះនាងបទុមសុរិយា ត្រឡប់ទៅនគរសោភណរីទ្ធិវិញ ដោយជិះហង្សយន្តហោះតាមអាកាស ហើយជួបនឹងគ្រោះថ្នាក់ជាហេតុនាំឱ្យក្សត្រពីរពង្សព្រាត់ប្រាសគ្នា…។
យោងតាមសៀវភៅ «មហាបុរសពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសខ្មែរ» លើកឡើងថា រឿង«ព្រះជិនវង្ស» ត្រូវបានរចនាតាក់តែងជាកំណាព្យបទកាកគតិ ព្រហ្មគីតិ ពំនោល និងភុជង្គលីលាជាដើម ដោយកវីហ៊ីង ។ គេពុំស្គាល់សាវតារនៃកវីហ៊ីង ឱ្យបានច្បាស់លាស់ឡើយ ប៉ុន្តែតាមរយៈសេចក្តីផ្តើមរឿងព្រះជិនវង្ស គេអាចដឹងបាន ខ្លះៗថា អ្នកនិពន្ធរូបនេះមានកំណើតនៅអំឡុងដើមសតវត្សទី១៩ ហើយលោកបានបួសរៀនរហូតដល់មានគោរមងារ «ព្រះអរិយគាមមណី» ។ កវីហ៊ីង បានបន្សល់ទុកស្នាដៃតែមួយគត់ គឺរឿងព្រះជិនវង្សនេះឯង ។ រឿងនេះមានប្រជាប្រិយយ៉ាងខ្លាំងនៅប្រទេសកម្ពុជា រហូតដល់សិល្បករបានយកទៅធ្វើគំនូរ ស្តែងក្នុងល្ខោនស្រមោល និងល្ខោនបាសាក់ជាដើម ហើយក្រសួងអប់រំជាតិ បានយកទៅបញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីមធ្យមសិក្សានៅឆ្នាំ១៩៥៨ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ។
ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ បានយករឿងព្រះជិនវង្សមកបោះពុម្ពលើកទី១ នៅឆ្នាំ១៩៦៤ ដោយបានចម្លងចេញពីច្បាប់សាស្ត្រាស្លឹករឹត មាន១៦ខ្សែ ហើយយកមកចងជាសៀវភៅជា៤ភាគវិញ។ នៅបណ្ណាល័យពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យមាន២ច្បាប់ផ្សេងគ្នា ដូចមានចែងក្នុងអារម្ភបទរបស់គណៈកម្មការបោះពុម្ពផ្សាយស្រាប់ថា ៖
«រឿងព្រះជិនវង្សនេះ យើងស្រាវជ្រាវរកសាស្ត្រាស្លឹករឹតឃើញមាន២ច្បាប់ប្លែកគ្នា ៖
ក) ១ច្បាប់មាន១៩ខ្សែ ដែលក្នុងនោះខ្សែ១ និងខ្សែ២ជាស្នាព្រះហស្តព្រះអរិយគាមមណីហ៊ីង។ ខ្សែ៣ដល់ខ្សែ១៩ជាស្នាព្រះហស្តលោកគ្រូញាណត្ថេរសឹងមានសេចក្តីក្នុងខ្សែ៣បញ្ជាក់ស្រាប់ ។
ខ) ១ច្បាប់ទៀតមាន១៦ខ្សែ ។ ច្បាប់នេះសុទ្ធតែជាស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះអរិយគាមមណី ហ៊ីង ទាំងអស់ លោកនិពន្ធក្នុងព.ស២៣៩៩ ម.ស១៧៧៨ ច.ស.១២១៨ ត្រូវនឹងគ.ស.១៨៥៦ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអង្គដួង។
ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ បានចាត់ឱ្យចម្លងរឿងព្រះជិនវង្សនេះចេញពីច្បាប់មាន១៦ខ្សែ ជាស្នាព្រហស្តសុទ្ធរបស់ព្រះអរិយគាមមណី ហ៊ីង ដែលមានតម្កល់ក្នុងបណ្ណាល័យរបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ និងពិនិត្យផ្ទៀងផ្ទាត់ហ្មត់ចត់ចាត់ការបោះពុម្ព ។
អារម្ភកថានៃរឿងព្រះជិនវង្ស ដែលពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យបោះពុទ្ធ បានអះអាងថា «ការចម្លង និងការពិនិត្យផ្ទៀងផ្ទាត់នេះយើងបានទុករឿង និងពាក្យក្នុងផ្ទៃរឿងឱ្យនៅតាមច្បាប់ដើមទាំងស្រុងឥតមានកែប្រែទេ គ្រាន់តែសម្រួលពាក្យខ្លះ ដែលយល់ច្បាស់ថា ជាការចម្លង តៗគ្នាជាច្រើនតំណមកហើយឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមដំណើរកាព្យរបស់អ្នកនិពន្ធ និងគ្រាន់តែប្រើអក្ខរាវិរុទ្ធនាសម័យបច្ចុប្បន្នប៉ុណ្ណោះ» ។
សៀវភៅ «មាលីបទអក្សរសិល្បខ្មែរសតវត្សទី១៩» របស់បណ្ឌិតឃីង ហុកឌី បានអះអាងថា «ច្បាប់ដែលពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យយកមកបោះពុម្ពនេះមានតម្កល់នៅបណ្ណាល័យសាលាបារាំងចុងបូព៌ ាប្រទេស១ច្បាប់ ដាក់ចំណងជើងថា «ជិនវង្ស» មាន១៦ខ្សែដូចគ្នា និពន្ធដោយព្រះអរិយគាមមណីហ៊ីង នៅពុទ្ធសករាជ២៣៩៩ (គ.ស ១៨៥៦) ចុះលេខបញ្ជី៤៥» ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ