លោកនង លន់ លេខាធិការនៃពុទ្ធិកសមាគមកម្ពុជរដ្ឋ ក្នុងកំណត់ត្រាចុះថ្ងៃទី៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៦៩ បានរៀបរៀង ចងក្រងព្រះរាជជីវប្រវត្តិ និងស្នាព្រះហស្តនៃសម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតីជួន ណាត ព្រះសង្ឃរាជថ្នាក់ទី១ គណៈមហានិកាយ ។
សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតីជួន ណាត ប្រសូតនៅថ្ងៃអង្គារ ១១រោច ខែផល្គុន ពុទ្ធសករាជ ២៤២៧ គឺថ្ងៃទី១១ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៨៣ នៅភូមិកំរៀង សង្កាត់រកាកោះ ស្រុកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ព្រះបិតានាមជួន ព្រះមាតានាម យក់ ។ គ្រួសារនេះមានបុត្រតែពីរគត់គឺសម្តេច និងឧកញ៉ាសោភណមន្ត្រីជួន នុត ។
កាលនៅជាកុមារបានសិក្សាអក្សរ និងលេខដរាបដល់ជន្មាយុ១៤ឆ្នាំ បានបួសជាសាមណេរក្នុងថ្ងៃ១៥កើត ខែពិសាខ ឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ពុទ្ធសករាជ២៤៤១ (ឧសភា ១៨៩៧) នៅវត្តពោធិព្រឹក្ស (ហៅវត្តពោល្យំ) សង្កាត់រលាំងកែន ស្រុកកណ្តាលស្ទឹង ខេត្តកណ្តាល។ បួសជាសាមណេរបានពីរឆ្នាំ ក្នុងពុទ្ធសករាជ២៤៤៣ គ្រឹស្តសករាជ១៨៨៩ សម្តេចបានចូលសិក្សាព្រះបរិយត្តិធម៌នៅវត្តឧណ្ណាលោម ក្រុងភ្នំពេញ។ លុះបានជន្មាយុគ្រប់២១ឆ្នាំ បានទៅសូមបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុនៅថ្ងៃ១៤ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំរោង ឆស័ក ពុទ្ធសករាជ២៤៤៨ ( មិថុនា ១៩០៤) នៅវត្តពោធិព្រឹក្ស ដែលជាវត្តដើម បាននិមន្តព្រះតេជគុណ ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ម៉ា កេត សុវណ្ណប្បញ្ញោ កាលនៅជាចៅអធិការវត្តពោធិ៍ព្រឹក្ស ជាឧបជ្ឈាយ៍ ព្រះតេជគុណកែ ម៉ម មិស្សនាគោ ជាគ្រូសូត្រធម្មវាចាចារ្យ និងព្រះតេជព្រះគុណ អីុន ខឹម តិក្ខប្បញ្ញោ ជាគ្រូសូត្រអនុស្សាវនាចារ្យ ។ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលនាមប្បញ្ញត្តិថា ជោតញ្ញាណោ ។ បានទ្រង់បំពេញជាភិក្ខុហើយ សម្តេចនិមន្តត្រឡប់មកគង់នៅវត្តឧណ្ណាលោមវិញ ។
ចំណេះវិជ្ជា និងកិច្ចការដែលទ្រង់បានបំពេញក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាក្រៅពីភាសាខ្មែរដែលសម្តេចទ្រង់បានស្រាវជ្រាវយង់យល់ឫសគល់ពិតប្រាកដ សម្តេចចេះភាសាបាលីអាចអាន ឬសន្ទនាតាមសំនៀងជាតិបរទេសទាំងអស់ គឺសំនៀងលង្កា ភូមា មន សៀម និងលាវ បានឥតមានទើសទាក់ ។
នៅពុទ្ធសករាជ២៤៦៦ និង២៤៦៧ (១៩២២-១៩២៣) កាលនៅជាព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា បានទៅបំពេញវិជ្ជាខាងភាសាសំស្ក្រឹត និងអក្សរសិលាចារឹកជាដើម នៅសាលាបារាំងសែសចុងបូព៌ាប្រទេសនាក្រុងហាណូយ (វៀតណាមខាងជើង) ក្នុងសំណាក់លោក ល្វី ហ្វ៊ី ណូត៍ ជាតិបារាំងសែសជាចាងហ្វាងសាលានេះ ។
សម្តេចទ្រង់ចេះអក្សរ និងភាសាសៀម-លាវ យ៉ាងជាក់លាក់ និងភាសាបារាំងសែសល្មមប្រាស្រ័យការបាន ដោយសំនៀងគួរសរសើរ ភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាវៀតណាមផង ។
នៅពុទ្ធសករាជ២៤៥៧ គ្រឹស្តសករាជ១៩១៣ សម្តេចទ្រង់បានចូលប្រឡងដេញប្រយោគក្នុងព្រះឧបោសថរតនារាម (វិហារព្រះកែវមរកត) ចំពោះព្រះភ័ក្ត្រព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះស៊ីសុវត្ថិបាន៤ប្រយោគ ដែលជាប្រយោគជាន់ខ្ពស់បំផុតក្នុងសម័យនោះ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៥៩គ្រឹស្តសករាជ១៩១៥ សម្តេចទ្រង់បានប្រឡងជាប់លេខ២ បានទទួលការតែងតាំងជាសាស្ត្រាចារ្យនៅសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ ដែលសព្វថ្ងៃមានឈ្មោះថា ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹត ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៦៣ គ្រឹស្តសករាជ១៩១៩ សម្តេចទ្រង់បានធ្វើជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំតែងវចនានុក្រមខ្មែរ ដែលទ្រង់ជាលេខាធិការកាន់កិច្ចការផ្ទាល់ លុះត្រាបានចាប់ចុងចប់ដើម ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៦៩ គ្រឹស្តសករាជ១៩២៥ សម្តេចទ្រង់បានធ្វើជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំពិនិត្យសេចក្តីខុសត្រូវនៃសៀវភៅនានាដែលសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់បោះពុម្ពផ្សាយ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៧០ គ្រឹស្តសករាជ១៩២៦ តមកជាច្រើនឆ្នាំ សម្តេចព្រះសង្ឃរាជជួន ណាតបានទទួលការតែងតាំងជាមេប្រយោគក្នុងការប្រឡងយកវិញ្ញាបនបត្របឋមសិក្សាខ្មែរ និងការប្រឡងយកសញ្ញាបត្របឋមសិក្សាជាន់ខ្ពស់បារាំង-ខ្មែរ នៅក្រុងភ្នំពេញ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៧១ គ្រឹស្តសករាជ ១៩២៧ សម្តេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកក្រុមជំនុំផ្ទៀងសម្រេចវចនានុក្រមខ្មែរ ហើយសម្តេចទ្រង់បានទទួលធ្វើវចនានុក្រុមតែមួយព្រះអង្គឯងដរាបដល់បានចប់សព្វគ្រប់ បានបោះពុម្ពផ្សាយទាំងភាគ១ និងភាគ២ ។
ក្នុងឆ្នាំដដែលនេះ សម្តេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកនៃក្រុមអភិបាលជំនុំផ្តាច់ឆ្នាំសម្រាប់ព្រះរាជបណ្ណាល័យកម្ពុជា ដែលសព្វថ្ងៃហៅថា បណ្ណាល័យពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៧៤ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣០ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលការតែងតាំងក្នុងមុខងារជាចាងហ្វាងរងនៃសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ក្រុងភ្នំពេញ ហើយនៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះសម្តេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកជំនួយនៃក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដកនៅពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យទៀត ។
ពុទ្ធសករាជ ២៤៧៦ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣២ សម្តេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំខាងការស្រាវជ្រាវជ្រើសរើសរកពាក្យពេចន៍ក្នុងផ្ទៃនៃកវីនិពន្ធខ្មែរបុរាណ ដើម្បីប្រមូលបញ្ចូលពាក្យទាំងនេះទៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៧៧ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣៣ សម្តេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមជិកនៃក្រុមជំនុំពិនិត្យសៀវភៅដែលក្រសួងសិក្សាធិការជាតិបោះពុម្ពផ្សាយ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៧៨ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣៤ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំជ្រើសរើសពាក្យខ្មែរ ប្រៀបធៀបនឹងពាក្យបារាំងសម្រាប់ប្រើក្នុងកិច្ចការរាជការ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៧៩ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣៥ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលការតែងតាំងជាសាស្ត្រាចារ្យបង្រៀនភាសាបាលី សំស្ក្រឹត ខ្មែរ និងលាវ ប្រចាំថ្នាក់ទីបំផុតនៃមធ្យមសិក្សានៅវិទ្យាល័យព្រះស៊ីសុវត្ថិ ក្រុងភ្នំពេញ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៨៦ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤២ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលការតែងតាំងជាចាងហ្វាងនៃសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ ក្រុងភ្នំពេញ (ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យ ព្រះសុរាម្រឹត) ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៨៨ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៤ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលការតែងតាំងជាចៅអធិការវត្តឧណ្ណាលោម ។
ពុទ្ធសករាជ ២៤៨៩ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៥ សម្តេចទ្រង់ទទួលនាទីជាអធិបតីនៃថេរសភាគឺក្រុមជំនុំជាន់ខ្ពស់របស់ព្រះសង្ឃ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៩១ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៧ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលនាទីជាអនុប្រធានគណៈកម្មការវប្បធម៌ ផ្នែកអក្សរ (ក) នៃគណៈកម្មការជាតិខាងការសិក្សា ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៩២ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៨ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលនាទីជាប្រធាននៃគណៈកម្មការធម្មវិន័យ ពិនិត្យការផ្សាយសៀវភៅសម្រាប់សាលាធម្មវិន័យ ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ ។
ពុទ្ធសករាជ២៥០៥ គ្រឹស្តសករាជ១៩៦១ រហូតមក សម្តេចទ្រង់ប្រោសមេត្តាទទួលនិមន្តពីសមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរ ធ្វើជាប្រធាននៃការសម្ភាសអក្សរសាស្ត្រ ផ្សាយតាមសំឡេងវិទ្យុជាតិរាល់ថ្ងៃសុក្រ ។
គ្រឹស្តសករាជ១៩៦៨ ទ្រង់ទទួលព្រះឋានៈជាព្រះប្រធាននៃគណៈកម្មការពិនិត្យស្នាដៃអត្ថបទផ្សាយជារឿងខាងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ។
គ្រឹស្តសករាជ ១៩៦៩ ព្រះអង្គទ្រង់ទទួលការតែងតាំងជាព្រះប្រធានគណៈកម្មការពិនិត្យ និងកំណត់អំពីន័យរបស់ទង់ជាតិខ្មែរ ។
គ្រឹស្តសករាជ ១៩៦៩ សម្តេចព្រះសង្ឃរាជជួន ណាត ទទួលការតែងតាំងជាព្រះប្រធានគណៈកម្មការពិនិត្យ និងកំណត់អំពីន័យរបស់ទង់ជាតិខ្មែរ ។
ព្រះរាជកិច្ចការដែលបានបំពេញក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនានៅបរទេស
នៅពុទ្ធសករាជ២៤៧៥ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣១ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូនៃមន្ត្រីសង្ឃទៅកាន់ក្រុងវៀងចន្ទន៍ និងក្រុងហ្លួងព្រះបាង ប្រទេសលាវ ដើម្បីរួបរួមក្នុងពិធីសម្ពោធពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យប្រទេសលាវផង ដើម្បីជំនុំពិភាក្សាអំពីការសិក្សាសម្រាប់សាលាបាលីរងនៅប្រទេសលាវផង ។
នៅពុទ្ធសករាជ២៤៧៧ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣៣ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូព្រះសង្ឃខ្មែរ ទៅធ្វើទស្សនាចរណ៍ចំពោះវត្តខ្មែរទាំងឡាយក្នុងដែនកូសាំងស៊ីន ប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូង ។
នៅពុទ្ធសករាជ២៤៨៣ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣៩ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូមួយទៅកាន់ប្រទេសលាវម្តងទៀត ដើម្បីប្រជុំប្រឹក្សាកិច្ចការនៃពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យប្រទេសលាវ និងការសិក្សាសម្រាប់សាលាបាលីនៅប្រទេសលាវផង ដើម្បីជួយរំលឹកដាស់តឿនប្រជាជាតិលាវនៅក្នុងទីប្រជុំជន ក្នុងខេត្តនានានៃព្រះរាជាណាចក្រលាវឱ្យខំប្រឹងយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការសិក្សា និងការប្រតិបត្តិឱ្យបានត្រឹមត្រង់តាមគន្លងព្រះពុទ្ធសាសនាផង ។
នៅពុទ្ធសករាជ២៤៨៧ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៣ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលនាទីជាសមាជិកឆ្លើយឆ្លងនៃសាលាបារាំងសែសនៅចុងបូព៌៌ាប្រទេស ហើយនៅពុទ្ធសករាជ២៤៩២ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៨ សម្តេចបានទ្រង់ទទួលនាទីជាសមាជិកកិត្តិយសនៃសាលានេះដរាបរៀងមក ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៩៤ គ្រឹស្តសករាជ១៩៥០ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅប្រជុំសន្និសីទអន្តរជាតិ ដើម្បីបង្កើតពុទ្ធិកសមាគមពិភពលោក នៅក្រុងកោលម្បូលង្កាទ្វីប ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៩៧ គ្រឹស្តសករាជ១៩៥៣ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅបំពេញបេសកកម្មសុច្ឆន្ទៈ ប្រឹក្សាសម្រេចរឿងធ្វើឆដ្ឋសង្គាយនា នៅក្រុងរ៉ង់ហ្គូន សហភាពភូមា ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៩៨ គ្រឹស្តសករាជ១៩៥៤ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅចូលរួមប្រជុំធ្វើឆដ្ឋសង្គាយនាសម័យប្រជុំដំបូង នាក្រុងរ៉ង់ហ្គូនប្រទេសភូមាម្តងទៀត ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៩៩ គ្រឹស្តសករាជ១៩៥៥ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅកាន់ទីធ្វើឆដ្ឋសង្គាយនា ក្រុងរ៉ង់ហ្គូនប្រទេសភូមាជាលើកទីបី ដើម្បីប្រជុំ ហើយបិទពេលប្រជុំប្រចាំឆ្នាំ ។
ពុទ្ធសករាជ២៥០៣ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៥៩ សម្តេចបានទ្រង់ដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅកាន់ក្រុងហ្សាការតា និងក្រុងសឺមា៉រាំុងកោះជ្វា ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ដើម្បីរួបរួមក្នុងពិធីបុណ្យវិសាខបូជា និងពិធីបញ្ចុះខណ្ឌសីមា ព្រមទាំងពិធីសន្មតរោងឧបោសថ និងជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍បំបួសកុលបុត្រអ្នកប្រទេសនោះចំនួន៣រូបផង ។
សមណសក្តិ ដែលសម្តេចបានទទួលដោយព្រះមហាវីរិយភាពក្នុងកិច្ចការដ៏ ធំៗ សម្តេចបានឡើងសមណស័ក្តិជាលំដាប់ដូចតទៅ ៖
ពុទ្ធសករាជ២៤៥៤ គ្រឹស្តសករាជ១៩១០ ជាព្រះបាឡាត់សាក្យបុត្តឹយ៍ (បាឡាត់របស់ព្រះសាក្យវង្ស នុត វត្តឧណ្ណាលោម) ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៥៦ គ្រឹស្តសករាជ១៩១២ សម្តេចព្រះសង្ឃរាជជួន ណាត បានទទួលសមណស័ក្តិជាព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា (ទីឋានានុក្រមសម្រាប់ឯករបស់សម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជព្រះនាមទៀង) ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៧៥ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣១ សម្តេចបានឡើងសមណសក្តិជាព្រះសាសនសោភ័ណ (រាជាគណៈកិត្តិយស) ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៨៤ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤០ សម្តេចបានឡើងសមណសក្តិជាព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ (រាជាគណៈថ្នាក់ទោ) ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៨៨ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៤ សម្តេចបានឡើងសមណសក្តិជាព្រះពោធិវ័ង្ស (រាជាគណៈថ្នាក់ឯក) ។
ពុទ្ធសករាជ ២៤៩២ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៨ សម្តេចបានឡើងសមណសក្តិជាន់ខ្ពស់បំផុតជាព្រះមហាសុមេធាធិបតី សង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ ។
ពុទ្ធសករាជ២៤៩៤ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៥០ ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិត ទ្រង់បានប្រោសព្រះរាជទាន ព្រះឋានៈជា សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី សង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ ។
មួយវិញទៀត រដ្ឋាភិបាលនៃសហភាពភូមា បានប្រគេនព្រះឋានៈសម្តេច ជាព្រះអគ្គមហាបណ្ឌិតនៃសហភាពភូមា នៅពុទ្ធសករាជ២៤៩៨ គ្រឹស្តសករាជ១៩៥៤ ។
លុះមកដល់ពុទ្ធសករាជ២៥០១ គ្រឹស្តសករាជ១៩៥៧ រដ្ឋាភិបាលនៃសហភាពភូមាបានសុំដំឡើងព្រះឋានៈសម្តេច ជាព្រះអភិធជមារដ្ឋគរុ នៃសហភាពភូមា ដែលជាសមណសក្តិដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតមានតែមួយអង្គក្នុងសហភាពភូមា ។
ក្នុងខែកុម្ភៈ គ្រឹស្តសករាជ១៩៦៤ អ្នកនិពន្ធខ្មែរទាំងអស់បានថ្វាយឋានៈព្រះអង្គជាព្រះអគ្គនិពន្ធអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ និងជាសមាជិកកិត្តិយសនៃសមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរផង ។
ពុទ្ធសករាជ២៥០៧ គ្រឹស្តសករាជ១៩៦៣ សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រះប្រមុខរដ្ឋនៃប្រទេសកម្ពុជា ទ្រង់បានប្រោសព្រះរាជទានប្រគេនព្រះឋានៈសម្តេច ជាសម្តេចព្រះសង្ឃរាជថ្នាក់ទី១ ។
សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជាម្ចាស់ទ្រង់បានទទួលសញ្ញាបត្របណ្ឌិតអក្សរសាស្ត្រពេញលក្ខណៈពីសម្តេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ ក្នុងនាមនៃមហាវិទ្យាល័ យអក្សរសាស្ត្រ និងមនុស្សសាស្ត្រនៃភូមិន្ទសាកលវិទ្យាល័យនាថ្ងៃទី២៨ ឧសភា ១៩៦៧ ។
គ្រឿងឥស្សរិយយស
សម្តេចបានទទួលគ្រឿងឥស្សរិយយសដូចតទៅ ៖
មេដាយអស្សរឹទ្ធិមុនីសារាភរណ៍នៅពុទ្ធសករាជ២៤៦១ គ្រឹស្តសករាជ ១៩១៧ ។
មេដាយអស្សរឹទ្ធិព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពុទ្ធសករាជ ២៤៧៦ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៣២ ។
មេដាយអស្សរឹទ្ធិដំរីមួយលាន និងស្វេតច្ឆត្រ ប្រទេសលាវនៅពុទ្ធសករាជ ២៤៧៦ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៣២ ។
មេដាយសេនានៃបណ្ឌិត្យសភា សាធារណរដ្ឋបារាំង នៅពុទ្ធសករាជ ២៤៨១ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣៧ ។
មេដាយអស្សរឹទ្ធិ ដឺឡាឡេស្យុង ដុណ្ណើរ នៃសាធារណរដ្ឋបារាំង នៅពុទ្ធសករាជ ២៤៨៦ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៤២ ។
មេដាយសេនានៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពុទ្ធសករាជ ២៤៨៨ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤៤ ។ មេដាយសេនាដឺឡាឡេស្យុងដុណ្ណើរ នៃសាធារណរដ្ឋបារាំងនៅពុទ្ធសករាជ ២៤៩២ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៤៨ ។
មេដាយសេនាដឺឡាឡេស្យុងដុណ្ណើរ នៃសាធារណរដ្ឋបារាំងនៅពុទ្ធសករាជ ២៤៩២ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៤៨ ។
មេដាយមហាសិរីវឌ្ឍន៍ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានៅពុទ្ធសករាជ ២៥០៥ គ្រឹស្តសករាជ១៩៦២។
មេដាយមហាសិរីវឌ្ឍន៍សុវត្ថារា ពុទ្ធសករាជ២៥០៦ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៦៣ ។
មេដាយជាតូបការដែលជាគ្រឿងឥស្សរិយយសធំបំផុត ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានៅពុទ្ធសករាជ ២៥១៣ គ្រឹស្តសករាជ១៩៦៩ ។
កិច្ចការជាស្នាព្រះហស្តនៃសម្តេច
កិច្ចការឯទៀតក្រៅពីមុខការខាងលើនេះ ដែលសុទ្ធសឹងតែជាការមានប្រយោជន៍ជាសាធារណៈក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា និងប្រទេសជាតិនោះ នៅមានច្រើនជាអនេក និយាយដោយសង្ខេប គឺចាប់តាំងពីឆ្នាំឆ្លូវ សប្តស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៤៧០ គ្រឹស្តសករាជ១៩២៥ រៀងមក សម្តេចបានទ្រង់ធ្វើការឧបត្ថម្ភ វត្តពោធិព្រឹក្ស (ហៅវត្តពោល្យំ) ក្នុងសង្កាត់រលាំងកែន ស្រុកកណ្តាលស្ទឹង ខេត្តកណ្តាល ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងសង្កាត់រកាកោះ ស្រុកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ជាទីជាតិភូមិរបស់សម្តេច ដោយសម្តេច បានជាវទឹកដីជុំវិញវត្តចំនួនជាង៣ហិកតា ពង្រីកទីវត្តឱ្យបានធំទូលាយច្រើនជាងពីដើម ។
បានជួយឧបត្ថម្ភលើកថ្នល់ភ្ជាប់ពីថ្នល់ជាតិចូលវត្តសុរភី និងវត្តពោធិព្រឹក្ស រួមចម្ងាយ៣គីឡូម៉ែត្រ ព្រមទាំងបានឧបត្ថម្ភឱ្យថ្នល់លំនេះ បានចាក់ក្រួសបាយក្រៀម អាចឱ្យប្រើការដោយងាយស្រួលផង ។
បានស្ថាបនាវិហារពីបេតុងអារម៉េ ពុទ្ធិកបឋមសិក្សា និងរៀបចំទីវត្តទាំងមូលមានទេសភាពសមរម្យគួរជាទីរីករាយទៅតាមសម័យនិយម ។
បានស្ថាបនាស្ពានធំ១ តូច១ សុទ្ធតែបេតុងអារម៉េ ឆ្លងស្ទឹងតូច រាំងព្រំប្រទល់សង្កាត់រកាកោះ និងសង្កាត់រលាំងកែន ។
បានស្ថាបនាសាលាបឋមសិក្សាបំពេញវិជ្ជា (សុរភីពោធិព្រឹក្ស) ៣ខ្នង តាំងពីគ្រឹស្តសករាជ ១៩៤៨ ហើយទ្រង់បានជួយឧបត្ថម្ភសាលានេះរហូតដល់ឡើងដល់ថ្នាក់ទី៧ទំនើប សម្រាប់ឱ្យកូនចៅអ្នកស្រុកចំណុះវត្តសុរភី និងវត្តពោធិព្រឹក្សរៀនសូត្រ ។
បានស្ថាបនាខ្លោងទ្វារបេតុងអារម៉េ១ បានស្ថាបនាអាវសថសាលា(សាលាសំណាក់)១ខ្នង ។
បានឱ្យជីកស្រះទំហំ១០០ម៉ែត្រ៤ជ្រុង ។
បានជួយឧបត្ថម្ភឱ្យជីកអណ្តូងយោង១៦កន្លែង អណ្តូងបុកប្រើស្នប់៣កន្លែង ។
បានស្ថាបនាគិលានដ្ឋាន១ខ្នង ប្រសូតគ្រឹះ (មន្ទីរសម្ភព) ១ខ្នង ដោយបេតុងអារម៉េ និងកំពែងបេតុងអារម៉េបណ្តោយ១០០ម៉ែត្រ ទទឹង៥២ម៉ែត្រ ព័ទ្ធជុំវិញមន្ទីរទាំង២ខ្នងនេះ ។
បានស្ថាបនាអគារគព្ពិនីសំណាក់ក្នុងកំពែងនេះដែរ ។
បានស្ថាបនាអគារបេតុងអារម៉េ ២ខ្នង សម្រាប់គិលានសមណៈ នៅក្រៅកំពែងនោះ ។
បានជាវទីដីចំនួន៣ហិកតាកន្លះ ហើយទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យលះបង់ទីដែលបានជាវហើយនេះជូនទៅរាជរដ្ឋាភិបាល ឱ្យស្ថាបនាអគារមណ្ឌលនីតិកម្ម (ប៉ុស្តិ៍ប៉ូលិស) និងមន្ទីររាជសហករណ៍ ។
បានចាត់ការឱ្យលើកទំនប់ទឹកមួយកន្លែង មានបណ្តោយ៩០០ម៉ែត្រ ទទឹង៨០០ម៉ែត្រ ។
បានឱ្យវេយ្យាវច្ចករដាំដំណាំនៅលើដីជិតអាស្រមមនោរម្យ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់គិលានដ្ឋាន និងប្រសូតគ្រឹះនៅក្នុងអនាគតកាល ។ល។
(ស្ថាបនកម្មទាំងនេះ នៅក្នុងភូមិស្រែបន្ទាយ សង្កាត់រកាកោះ) ។
កិច្ចការជាស្នាព្រះហស្តខាងអក្សរសាស្ត្រ
សម្តេចបានកសាងគម្ពីរដីកាជាច្រើន បានទាំងប្រែភាសាបាលី ហើយរៀបរៀងធ្វើជាសៀវភៅ ដែលកម្រនឹងធ្វើកើតដែលមានប្រយោជន៍ច្រើននោះគឺ ៈ
វចនានុក្រមខ្មែរភាគ១និងភាគ២ ពុទ្ធសករាជ ២៤៦១ គ្រឹស្តសករាជ១៩២០ និងឆ្នាំ តៗរៀងមក ។
កច្ចាយនូបត្ថម្តកៈ (វេយ្យាករណ៍បាលី) មាន២ភាគ ចាប់ផ្តើមធ្វើនៅពុទ្ធសករាជ២៤៦២ គ្រឹស្តសករាជ១៩២០ ។
គិហិបដិបត្តិ ក្នុងពុទ្ធសករាជ២៤៦៨ គ្រឹស្តសករាជ១៩២៦ ។
សាមណេរវិន័យ ក្នុងពុទ្ធសករាជ២៤៦០ គ្រឹស្តសករាជ១៩១៧ ។
បាតិមោក្ខសង្ខេប (សម្រាយ) ពុទ្ធសករាជ២៤៧០ គ្រឹស្តសករាជ១៩២៨ មានសៀវភៅ ឯទៀតៗជាច្រើនដែលជាការបន្ទាប់បន្សំគឺ ៈ
កាព្យលោកធម៌ បោះពុម្ពដំបូងក្នុងពុទ្ធសករាជ២៥០០ ។
បព្វជ្ជូបសម្បទា ពុទ្ធសករាជ២៥០០ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៥៧ ។
នាគោបមាទិកថា ពុទ្ធសករាជ២៤៧៥ គ្រឹស្តសករាជ១៩៣៣ ។
សុភមង្គលគាថា បឋ្យាវត្ត៧គាថា ជាភាសាបាលី និងប្រែ សម្រាប់សូត្រថ្វាយសុភមង្គលសិរីសួស្តី ចំពោះព្រះករុណា ព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ក្នុងពុទ្ធសករាជ២៤៨៤ គ្រឹស្តសករាជ១៩៤១ ។
អត្ថបទ ផ្សេងៗជាច្រើនក្នុងទស្សនាវដ្តី កម្ពុជសុរិយា របស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យតាំងពីក្នុងឆ្នាំ១៩២៦ ។
អត្ថបទ ផ្សេងៗក្នុងទស្សនាវដ្តីពន្លឺពុទ្ធចក្ររបស់ពុទ្ធិកសមាគម មជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជរដ្ឋ ។
ជាពិសេស ស្នាព្រះហស្តដែលរំលឹកឃើញរាល់ថ្ងៃ គឺព្រះរាជនិពន្ធបទ «នគររាជ» សម្រាប់ភ្លេងជាតិខ្មែរ ព្រះរាជនិពន្ធពីថ្ងៃទី២០ កក្កដា ១៩៤១ និងបទសរភញ្ញ ដែលទ្រង់បាននិពន្ធក្នុងឱកាសបុណ្យពុទ្ធសករាជ២៥០០ ។
អវសានកាល
នៅពេលរសៀលនៃថ្ងៃអង្គារ ១២ កើត ខែភទ្របទ ឆ្នាំរកា ឯកស័ក ពុទ្ធសករាជ២៥១៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី២៣ កញ្ញា ១៩៦៩ វេលាម៉ោង៣និង៤៥នាទី សម្តេចទ្រង់ព្រះប្រឈួនក្រោយពេលដែលគ្រូពេទ្យទាំងឡាយបានចូលព្យាបាល ឃើញថាព្រះអាការរោគមិនជាធ្ងន់ប៉ុន្មាន ប៉ុន្តែក្រសួងសុខាភិបាលក៏បានចាត់គ្រូពេទ្យឱ្យទៅរក្សាព្រះអាការរោគ និងប្រកបឱសថថ្វាយជាដរាប រហូតដល់ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ១៤កើត ខែភទ្របទ ឆ្នាំរកា ឯកស័ក ពុទ្ធសករាជ២៥១៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២៥ កញ្ញា ១៩៦៩ វេលាម៉ោង២០និង២០នាទី ព្រះអស្សាសប្បស្សាសៈ នៃព្រះអង្គ បានចាកចេញពីព្រះកាយ ទ្រង់សោយទិវង្គត ដោយស្ងប់ស្ងៀមនៅក្នុងព្រះដំណាក់ព្រះអង្គនាវត្តឧណ្ណាលោម ។
ក្នុងរយៈកាលដែលសម្តេចទ្រង់ព្រះប្រឈួននេះ ឯកឧត្តមអឹុង ហុងសាធ តាមព្រះរាជបញ្ជានៃសម្តេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ បានចាត់អស់លោកវេជ្ជបណ្ឌិតខ្មែរ-បារាំង ដ៏ ជំនាញៗទាំងឡាយឱ្យខ្វល់ខ្វាយ ព្យាបាលព្រះអាការរោគព្រះអង្គយា៉ងពេញលេញសមត្ថភាព ប៉ុន្តែធ្វើម្តេចឡើយនឹងយកជ័យជម្នះលើស្តេចមច្ចុបាន ។
សម្តេចព្រះសង្ឃរាជជាអម្ចាស់ទ្រង់បានដឹងព្រះអង្គជាមុន ចាប់តាំងពីថ្ងៃព្រះប្រឈួនទ្រង់មានព្រះបន្ទូលប្រាប់ព្រះសង្ឃ និងអស់លោកដែលទៅថ្វាយបង្គំសាកសួរព្រះសុខភាពថា «ខ្ញុំកូណា អាត្មាហាក់ដូចជាគ្មានសង្ឃឹមទេ…» ព្រះរាជបន្ទូលនេះធ្វើឱ្យយើងរាល់គ្នាមានសេចក្តីរន្ធត់តក់ស្លុតពន់ពេក ប៉ុន្តែយើងរាល់គ្នានៅតែជឿជាក់ថា ព្រះអង្គនឹងនៅគង់ព្រះជន្មាយុតទៅទៀត ព្រោះបានសង្កេតឃើញព្រះសិរីរាការៈរបស់ព្រះអង្គពុំមានប្រែប្រួលអ្វីប៉ុន្មាន ទ្រង់មានព្រះស្មារតីរឹងប៉ឹងល្អណាស់អាចមានព្រះបន្ទូលសាសងសំណេះសំណាលជាហូរហែអំពីសិង្គុតរចេតិយ និងអំពីការបោះពុម្ពវចនានុក្រមខ្មែរ ដែលព្រះអង្គបានខិតខំកែសម្រួលបន្ថែមពាក្យជាច្រើនទៀត ជាមួយនឹងអស់លោកដែលមកក្រាបបង្គំគាល់សាកសួរព្រះសុខភាពរបស់ព្រះអង្គ មិនគួរឡើយប្រែប្រួលទៅជាសោយព្រះទិវង្គតសោះ។ យើងរាល់គ្នាមានសេចក្តីសោកស្តាយ អាឡោះអាល័យនិងរកវត្ថុអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមពុំបាន ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ