កវីផងទាំងឡាយតែងកំណាព្យដោយប្រើចុងប៉ាកកាចារលើក្រដាស ប៉ុន្តែកវីក្រមង៉ុយ ឆ្នើមគ្មានពីរ ដោយតែងកំណាព្យតាមរយៈការនឹកឃើញ ភ្លាមៗ ហើយបង្ហើរចេញជាចម្រៀងចាប៉ីដ៏មានប្រជាប្រិយក្នុងសម័យកាលដែលគាត់រស់នៅ ។
កវីផងទាំងឡាយតែងកំណាព្យដោយប្រើចុងប៉ាកកាចារលើក្រដាស ប៉ុន្តែកវីក្រមង៉ុយ ឆ្នើមគ្មានពីរ ដោយតែងកំណាព្យតាមរយៈការនឹកឃើញ ភ្លាមៗ ហើយបង្ហើរចេញជាចម្រៀងចាប៉ីដ៏មានប្រជាប្រិយក្នុងសម័យកាលដែលគាត់រស់នៅ ។ ស្នាដៃកំណាព្យជាច្រើនរបស់កវីក្រមង៉ុយល្បីល្បាញមកដល់បច្ចុប្បន្ន ។
វិជ្ជាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យនាឆ្នាំ១៩៧២ បានរៀបរៀង ចងក្រងស្នាដៃ និងជីវប្រវត្តិរបស់កវីក្រមង៉ុយ ។
អ្នកព្រះភិរម្យភាសាអ៊ូ ឈ្មោះពេញអ៊ុក អ៊ូ ហៅង៉ុយ កើតនៅគ្រឹស្តសករាជ ១៨៦៥ (ព.ស ២៤០៨) នៅភូមិព្រៃអណ្តូងស្វាយ ឃុំកំបូល ស្រុកភ្នំពេញ ខេត្តកណ្តាល ។
បិតាលោកនាម «អ៊ុក» ធ្វើមេឃុំកំបូល មានគោរម្យ៍ងារជា «ចៅពញាធម្មធារា» ។ ចៅពញាអ៊ុក ជាប់ជាសាច់ញាតិនឹងម្ចាស់អង្គប៉ុក ។
មាតាលោកនាម «អៀង» ជាបុត្រីរបស់ចៅពញាម៉ុក មេឃុំស្ពានថ្ម ស្រុក ខេត្តជាមួយគ្នា។ មាតា និងបិតាលោក ត្រូវជាបងប្អូនជីទួតមួយនឹងគ្នា ។ លោកជាកូនទីពីរនៅក្នុងគ្រួសារ ។
កាលពីនៅវ័យកុមារ លោកបានរៀនសូត្រលេខនព្វន្ត អក្សរសាស្ត្រនៅវត្តអង្គបឹងចក ភូមិបែកស្គរ ឃុំបែកចាន ក្នុងស្រុកកំណើតរបស់លោក ។ កុមារអ៊ុក អ៊ូ ជាក្មេងម្នាក់ឧស្សាហ៍រៀនសូត្រ ។ លោកបានបួសជាសាមណេរនៅក្នុងវត្តនោះ ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមក លោកបានលាចាកសិក្ខាបទទៅបម្រើមាតា បិតា ហើយបានធ្វើជាស្មៀនរបស់ឪពុកលោកក្នុងការដើរហូតពន្ធស្រូវអាជ្ញាហ្លួង ។
លុះអាយុបាន២១ឆ្នាំ លោកបានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុនៅក្នុងវត្តដដែល ដោយមានព្រះឧបជ្ឈាយ៍នាម «សាស់» និងលោកគ្រូសូត្រស្តាំនាម «ជ្រូក» ជាកម្មវាចា លោកគ្រូសូត្រឆ្វេងនាម «អ៊ុង» ជាអនុស្សាវនៈ ។ ភិក្ខុ «អ៊ូ» បានរៀនសូត្រធម៌អាថ៌ និងរៀនប្រែព្រះត្រៃបិដកដំបូង ក្នុងសំណាក់លោកគ្រូអាចារ្យ «ទិត្យ» នៅវត្តអង្គបឹងចក ។ បន្ទាប់មកលោកបានស្វែងរករៀនវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់លោកអាចារ្យជាច្រើនកន្លែងទៀត ។ លោកបានគង់ក្នុងផ្នួសជាភិក្ខុបាន៥ឆ្នាំ ។ លុះចេះដឹងល្មមប្រើការបានហើយ លោកបានលាចាកសិក្ខាបទ មកប្រកបជីវភាពជាគ្រហស្ថវិញ ។ ក្រោយពេលលោកចាកផ្នួសមក លោកបានជួយធ្វើការឪពុករបស់លោកដែលជាមេឃុំ ដោយមានងារជាក្រមផង ជាស្មៀនផង ។ ដល់ពេលស្រុកភ័ន្តប្រែ លោកលាឈប់លែងធ្វើការរាជការ ហើយរស់នៅជាកសិករធម្មតា ។
លោកជាអ្នកមានវោហារលែបខាយ ប្រាជ្ញាវាងវៃ ចេះចាំរឿងរ៉ាវពី បុរាណៗទាំងគតិលោក ទាំងគតិធម៌ជាច្រើន ព្រមទាំងចេះច្រៀង ចេះភ្លេង និងជាអ្នកចម្រៀងខ្សែដៀវយា៉ងចំណាន ធ្វើឱ្យកសិករឯទៀតស្រឡាញ់ រាប់អាន ទុកលោកជាអ្នកប្រាជ្ញក្នុងភូមិស្រុក ហើយគេនិយមហៅលោកថា «ភិរម្យង៉ុយ» ។
លោកភិរម្យង៉ុយ មានមាឌធំ ដុះក្បាលពោះ កាត់សកជ្រងខ្លី ទុកពុកមាត់ខាងលើ និយមស្លៀកសំពត់ចងក្បិន ពាក់អាវកត្រង់ ឡេវធំ ពាក់ស្បែកជើងផ្ទាត់ និងមួកសម្បុក ។ ពេលដើរទៅណាមកណា លោកមានបង្វេច និងឈើច្រត់កាន់ជានិច្ច ។ ពេលលោកសូត្រកំណាព្យ លោកតែងដេញខ្សែដៀវកំដរ ។ ខ្សែដៀវរបស់គាត់ អាចដោះចេញពីគ្នា ហើយដំឡើងបាន ភ្លាមៗ កាលណាគាត់ត្រូវការប្រើ ។
ពេលណាលោកត្រូវការច្រៀង លោកស្រាយបង្វេចយកឃ្លោកសាដៀវមកផ្គុំនឹងឈើច្រត់ បានជាដង ជាផ្លែ ហើយដាក់ខ្សែ រួចផ្ទាប់នឹងពោះធ្វើ ផឹតប៉ោងៗ ហើយដេញយា៉ងពីរោះ ។
ពេលរដូវរំហើយ ក្រោយពីការងារស្រែចម្ការបានចប់សព្វគ្រប់ ភិរម្យង៉ុយតែងត្រូវបានប្រជាជនអញ្ជើញឱ្យទៅច្រៀង ឬទេសនា ក្នុងពេលមានបុណ្យទានពីភូមិមួយទៅភូមិមួយ ។
លោកមិនបានទារប្រាក់កម្រៃឈ្នួលពីប្រជាជនទេ ប៉ុន្តែដោយសេចក្តីគោរពស្រឡាញ់ ប្រជាជនតែងប្រមូលបច្ច័យ ស្រូវអង្ករជូនលោកតាមសទ្ធា ។
ពេលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ក្រុងភ្នំពេញ លោកតែងឈប់សំចតនៅវត្តឧណ្ណាលោម ហើយឆ្លៀតពេលនោះដើម្បីពិគ្រោះពិភាក្សាជាមួយសាមណេរ ភិក្ខុសង្ឃ អំពីបញ្ហា ផ្សេងៗដែលទាក់ទងនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា ។
ក្នុងការច្រៀងក្តី ទេសនាក្តី លោកតែងលើកយកបញ្ហាដែលជាបច្ចុប្បន្នភាពក្នុងពេលនោះមកធ្វើជាប្រធានបទដូចជាច្រៀង ៖
-អំពីការប្រកបមុខរបររកស៊ីធ្វើស្រែចម្ការ ។
-អំពីការជ្រើសរើសគូស្រករ ។
-អំពីភាពក្រីក្រតោកយា៉ករបស់ប្រជាជន និងមូលហេតុរបស់វា ។
-អំពីអវិជ្ជា អនក្ខរភាពរបស់ប្រជាជនខ្មែរ ។
-អំពីភាពស្ពឹកស្រពន់ មិនសកម្ម ស្វាហាប់ខាងធ្វើពលកម្មដាំដុះ ។
-អំពីការបែកបាក់សាមគ្គី ឈ្លោះទាស់ទែងគ្នាឯងទាំងគ្រហស្ថ ទាំងអ្នកបួស ។
-អំពីការជិះជាន់ សង្កត់សង្កិនរបស់បរទេស មកលើប្រជាជនខ្មែរ ។
-អំពីការបាត់បង់ឯករាជ្យ និងអត្តភាពខ្មែរ ។
-អំពីការរេចរឹលនៃវប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ។ល។
កិត្តិស័ព្ទល្បីល្បាញខាងសំនួនវោហាររបស់កវី អ៊ូ នេះ បានឮខ្ចរខ្ចាយទៅដល់ព្រះមហាក្សត្រ។
ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងព្រះស៊ីសុវត្ថិបានត្រាស់ហៅភិរម្យង៉ុយឱ្យចូលគាល់ និងច្រៀងថ្វាយ ។ ហ្លួងព្រះស៊ីសុវត្ថិពេញព្រះទ័យនឹងថ្វីមាត់របស់លោកណាស់ ទើបអនុញ្ញាតឱ្យលោកចូលបម្រើក្នុងក្រុមភ្លេងព្រះបរមរាជវាំង ហើយប្រទានងារជា «អ្នកព្រះភិរម្យភាសាអ៊ូ» ប៉ុន្តែដោយនៅពេលនោះមាននាយក្រុមវាំងម្នាក់ឈ្មោះអ៊ូ ដែរនោះ ទេើបហ្លួងព្រះស៊ីសុវត្ថិទ្រង់ត្រាស់ឱ្យហៅថា «ង៉ុយ» វិញ ដើម្បីកុំឱ្យច្រឡំគ្នា ។ ដូច្នេះបានជាលោកមានឈ្មោះមួយទៀតថា «ង៉ុយ» ឬក្រុមង៉ុយរៀងដរាបមក ។
កិត្តិស័ព្ទរបស់អ្នកព្រះភិរម្យភាសាអ៊ូ មិនគ្រាន់តែល្បីរន្ទឺនៅក្នុងប្រទេសទេ ប៉ុន្តែបានសាយភាយទៅដល់ប្រទេសថៃថែមទៀត ។ ស្តេចសៀម ក្រុមព្រះទម្រង់រាជានុភាព និងលោកសឺដេស ជាតិបារាំង បានចូលគាល់ហ្លួងព្រះស៊ីសុវត្ថិ ។ ពេលប្រគំភ្លេងទទួលភ្ញៀវបរទេសនោះ អ្នកព្រះភិរម្យភាសាអ៊ូហៅង៉ុយ ប្រគំឈ្នះគេខាងខ្សែដៀវ ។ កិត្តិស័ព្ទរបស់លោកបានផ្សាយដល់ស្រុកសៀម ។ ស្តេចសៀមបានធ្វើរាជសារមកសុំអញ្ជើញអ្នកព្រះភិរម្យភាសាង៉ុយ ទៅច្រៀងថ្វាយឯក្រុងបាងកក ។ លោកបានធ្វើដំណើរទៅស្រុកសៀមអស់រយៈពេល៣ខែហើយបានទទួលសេចក្តីរាប់អានពីព្រះមហាក្សត្រ និងមន្ត្រីសៀម។ ពេលនោះស្តេចសៀមបានប្រទានងារជាភិរម្យភាសា «ផៃរ៉ោះលឿកឺន» និងប្រទានឡេវអាវប្រាក់ឌួង ព្រមទាំងប្រាក់ និងវត្ថុ ផ្សេងៗទៀតជាច្រើន។
មានតំណាលថា ក្នុងពេលធ្វើដំណើរត្រឡប់ពីប្រទេសសៀមវិញ ក្រមង៉ុយបានឆ្លងកាត់តាមខេត្តបាត់ដំបង ។ ពេលនោះនៅខេត្តបាត់ដំបង មានអ្នកចម្រៀងមាត់ឯកម្នាក់ឈ្មោះភិរម្យ យូ ។ ដោយឮល្បីថា អ្នកព្រះភិរម្យភាសាអ៊ូ ពូកែច្រៀង លោកភិរម្យយូ ក៏សុំច្រៀងភ្នាល់។ ភិរម្យយូ បានសួរព្រះភិរម្យង៉ុយថា «ភ្នំព្រះសុមេរុនៅឯណា ? មានទំហំប៉ុនណា ? កម្ពស់ប៉ុន្មានយោជន៍ ? ពីនេះទៅ បើសិនជាវាស់ តើមានប៉ុន្មានគីឡូម៉ែត្រ ? ។ ព្រះភិរម្យង៉ុយឆ្លើយថា «បើលោកឆ្ងល់យ៉ាងនេះ តើលោកចង់ឱ្យខ្ញុំឆ្លើយត្រង់ ឬឆ្លើយកុហក ?» ។ ភិរម្យយូថា បើសួរត្រង់ត្រូវតែឆ្លើយឱ្យត្រង់ ។ ភិរម្យង៉ុយ ក៏ឆ្លើយកែដោះសាថា មានប៉ុណ្ណេះគីឡូ ប៉ុណ្ណេះម៉ែត្រ ហើយបើគិតពីបាត់ដំបងទៅមានចម្ងាយផ្លូវប៉ុណ្ណេះទៀត បើភិរម្យយូមិនជឿត្រូវទៅមើលចុះ ។ ភិរម្យយូ ព្រមទទួលជឿ ហើយភិរម្យង៉ុយក៏សួរវិញថា «តើពីផ្សារបាត់ដំបងទៅភ្នំពេញ បើទៅតាមថ្នល់ តើមានប៉ុន្មានគីឡូ ? បើទៅតាមទន្លេសាបវិញ តើមានប៉ុន្មានគីឡូ ? ភិរម្យយូ ក៏ទាល់ឆ្លើយមិនរួច ហើយភិរម្យង៉ុយច្រៀងបង្អាប់ភិរម្យយូយា៉ងច្រើនថា «កន្លែងធ្លាប់ទៅមក ហើយជាប្រទេសរបស់ខ្លួនឯង ភិរម្យយូមិនដឹងទៅហើយ ទៅសង្វាតសួរកន្លែងមិនដែលទៅ បើទោះជាខ្ញុំកុហកក៏ត្រូវតែជឿខ្ញុំដែរ…»។ ភិរម្យង៉ុយបង្អាប់ទាល់តែភិរម្យយូទាល់ ចុះពីកន្លែងច្រៀង ហើយប្រជាជនអ្នកស្តាប់ទះដៃសរសើរភិរម្យង៉ុយយ៉ាងខ្លាំង ។
លោកប្រមុខខេត្តបាត់ដំបង បានប្រគល់រង្វាន់នៃជ័យជម្នះដល់ភិរម្យង៉ុយ គឺសេះស១ក្បាល និងប្រាក់សុទ្ធ៤០០រៀលទៀត ។ ដូច្នេះហើយបានជាអ្នកចម្រៀងនានាមានការញញើតក្រមង៉ុយណាស់ មិនសូវមាននរណាហ៊ានច្រៀងតតាំងនឹងថ្វីមាត់លោកឡើយ មានតែជំទប់សាន់នៅឃុំភ្លើងឆេះរទេះ ស្រុកភ្នំពេញ ដែលជាមិត្តភក្តិ និងជាដៃគូរបស់គាត់ម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចតបតនឹងគាត់បាន ។ ពេលអ្នកចម្រៀងទាំងពីរនេះទៅច្រៀងនៅកន្លែងណា មនុស្សម្នាប្រុសស្រីនៅភូមិស្រុក ឆ្ងាយៗបានភ្លូកទៅស្តាប់ជាច្រើន ។
នៅពេលក្រោយមកទៀត លោកសឺដេស បាននាំព្រះភិរម្យភាសាអ៊ូ ទៅជួបលោកស្រី ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស (Suzanne Karpeles) ដែលជានាយកវិជ្ជាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យនៅភ្នំពេញ។ នៅឆ្នាំ១៩៣០ លោកស្រីនាយកសុំឱ្យអ្នកព្រះភិរម្យភាសាច្រៀងកំណាព្យរបស់គាត់ឡើងវិញទាំងអស់បែប រង្វើលៗ ដើម្បីឱ្យអ្នកប្រាជ្ញនៅវិជ្ជាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យកត់ត្រាទុក ។
ជារង្វាន់នៅពេលនោះ អ្នកស្រីស៊ុយហ្សាន បានឱ្យភិរម្យក្រមង៉ុយនូវប្រាក់១រៀល ជានិមិត្តរូបនៃការស្រឡាញ់វប្បធម៌អរិយធម៌ខ្មែរ ។ ដោយចង់រក្សាទុកស្នាដៃនេះឱ្យបានយូរអង្វែងសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យបានចាត់ចែងបោះពុម្ពស្នាដៃរបស់ក្រមង៉ុយជាបួនច្បាប់ ហើយក្រោយមកបានបោះបញ្ចូលគ្នាជាមួយច្បាប់វិញ។
តាមពិតស្នាដៃរបស់ក្រមង៉ុយមានច្រើន ប៉ុន្តែគេមិនបានកត់ត្រាព្រោះលោកតាង៉ុយ ជាកវីដែលបង្កើតស្នាដៃដោយច្រៀងផ្ទាល់មាត់ ។
ស្នាដៃរបស់ក្រមង៉ុយដែលយើងរកឃើញរហូតសល់សព្វថ្ងៃមាន៥គឺ ៖
១-ច្បាប់ល្បើកថ្មី «បទកាកគតិ» (ឆ្នាំ១៩២២) ។
២-ច្បាប់កេរកាលថ្មី «បទព្រហ្មគីតិ» (ឆ្នាំ១៩២២) ។
៣-សេចក្តីរំលឹកដាស់តឿន «បទពាក្យ៧» (ឆ្នាំ១៩៣១) ។
៤-ពាក្យកាព្យប្រដៅជនប្រុសស្រី «បទពាក្យ៧» (មិនដឹងកាលបរិច្ឆេទ) អាចក្នុងឆ្នាំ១៩៣៥ ព្រោះជាស្នាដៃទី៥ ។
៥-បណ្តាំក្រមង៉ុយ «បទព្រហ្មគីតិ» (ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៣៥) ។
ក្រៅពីស្នាដៃខាងលើនេះ នៅមានស្នាដៃផ្សេងទៀតដែលគេរកមិនឃើញឯកសារសរសេរ ហើយដែលអ្នកស្រាវជ្រាវ ពីមុនៗ បានចាត់ទុកថា ជាស្នាដៃរបស់អ្នកភិរម្យភាសាអ៊ូ ដែរ គឺចម្រៀងស្តីអំពី ៖
-ការប្រែប្រួលនៃស្រុកទេស ។
-កតញ្ញូកតវេទី ។
-ត្រៃលក្ខណ៍ ។
-ចម្រៀងស្រី-ប្រុស…។
អ្នកភិរម្យភាសាអ៊ូ មានភរិយាឈ្មោះអិុន ។ លោកមានបុត្រចំនួន៦នាក់ សុទ្ធតែប្រុស គឺ ៖
១-ឈ្មោះដួង
២-ឈ្មោះចេង
៣-ឈ្មោះចា
៤-ឈ្មោះចិន
៥-ឈ្មោះចុង
៦-ឈ្មោះចេវ
ក្នុងចំណោមកូនរបស់ក្រមង៉ុយទាំង៦នាក់មានម្នាក់ដែលមានទេពកោសល្យខាងសំនួនវោហារ ប្រហាក់ប្រហែលគាត់ នោះគឺ កូនទី៥ ដែលគេនិយមហៅថា «អាចារ្យចុង» ។ មានព័ត៌មានខ្លះទៀតថា គាត់នៅមានចៅម្នាក់ទៀត ដែលមានវោហារល្បីខាងច្រៀងអាយ៉ៃដែរ ហើយមានរូបរាងស្គមស្តើង ដែលគេធ្លាប់ឮឈ្មោះថា «នាយស្លឹក» ។ នៅពេលច្រៀងអាយ៉ៃនាយស្លឹក តែងតែបង្ហាញខ្លួនគាត់ថា «ស្រុកខ្ញុំនៅឯលិចពោធិចិនតុង កូនអាចារ្យចុងចៅអាចារ្យង៉ុយ» ។
អ្នកព្រះភិរម្យភាសាអ៊ូ បានទទួលអនិច្ចកម្មនៅថ្ងៃសុក្រ៦កើត ខែមិគសិរ ពុទ្ធសករាជ ២៤៧៩ គ្រឹស្តសករាជ ១៩៣៦ ក្នុងជន្មាយុ៧១ឆ្នាំ ដោយជំងឺទល់លាមក ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ