ល្បែងបោះអង្គញ់និយមលេងរដូវបុណ្យចូលឆ្នាំ
យោងតាមសៀវភៅ «ល្បែងប្រជាប្រិយខ្មែរ» លើកឡើងថា ល្បែងបោះអង្គញ់ គេឲ្យឈ្មោះតាមវត្ថុដែលគេយកមកលេង គឺផ្លែអង្គញ់ដែលក្រៀមស្ងួត ។ ល្បែងនេះ គេលេងបានទាំងប្រុសទាំងស្រី
យោងតាមសៀវភៅ «ល្បែងប្រជាប្រិយខ្មែរ» លើកឡើងថា ល្បែងបោះអង្គញ់ គេឲ្យឈ្មោះតាមវត្ថុដែលគេយកមកលេង គឺផ្លែអង្គញ់ដែលក្រៀមស្ងួត ។ ល្បែងនេះ គេលេងបានទាំងប្រុសទាំងស្រី
យោងតាមសៀវភៅ «ល្បែងប្រជាប្រិយខ្មែរ» លើកឡើងថា ល្បែងបោះអង្គញ់ គេឲ្យឈ្មោះតាមវត្ថុដែលគេយកមកលេង គឺផ្លែអង្គញ់ដែលក្រៀមស្ងួត ។ ល្បែងនេះ គេលេងបានទាំងប្រុសទាំងស្រី ទាំងចាស់ទាំងក្មេង នៅវេលាថ្ងៃ ឬវេលាយប់ខែភ្លឺ នារដូវចូលឆ្នាំ ។
ល្បែងអង្គញ់គេលេងបានតាំងពីគ្នា២នាក់ឡើងទៅដល់១០នាក់ដោយចែកចេញជាពីរពួកមានចំនួនស្មើគ្នា ដែលមានស្រីម្ខាង ប្រុសម្ខាងក៏បានចម្រុះគ្នាទាំងសងខាងក៏បាន ។ អង្គញ់ដែលគេយកមកលេងនេះ ឲ្យឈ្មោះថា «កោយ» ចែកចេញជាពីរផ្នែកដែរ គេហៅថា កោយដាំមួយពួក កោយបោះមួយពួក ។ កោយ មួយពួកៗមានចំនួន៣ ឬចំនួន៥ គឺថាបើដាំកោយ៣ ក៏បោះកោយ៣ បើដាំកោយ៥ ក៏បោះកោយ៥ តាមចំនួនអ្នកលេងមានតិច ឬច្រើន ។ «កោយដាំ» គឺគេដាំភ្ជាប់ទៅនឹងដីមានជួរបែកកន្ធែកចេញពីកោយកណ្ដាលមួយ ដែលហៅថា «មេខ្លោង ឬកន្លោង» ១ឬ២ ខាងស្ដាំ ១ឬ ២ខាងឆ្វេងមានសណ្ឋានដូចក្អែកទឹកហើរ ដែលឲ្យមេខ្យល់មួយនាំមុខ ហើយក្អែកទឹកហ្វូងបែកគ្នាជាជួរបញ្ឆៀងៗគ្នាពីក្រោយ ។ រីឯកោយបោះ គឺកោយទាំងឡាយដែលគេកាន់យកទៅទី ហើយបោះក្ដី ធ្វើអ្វីគ្រប់បែបទៀតក្ដី សម្រាប់រំលំកោយដាំទាំងប៉ុន្មាននោះ ។
ត្រង់រណ្ដៅតូចៗដែលឆ្កៀលដី យកកន្លែងដាំកោយឲ្យជាប់នោះគេហៅថា «រន្ធ ឬរន្ធកោយ»។ គេកំណត់កន្លែងមួយពីមុខកោយដាំប្រមាណជា ៣ឬ៤ម៉ែត្រ សន្មតហៅថា«ទី»គឺជាទីដែលគេត្រូវបោះ ឬទៅធ្វើអ្វីមួយ ពីត្រឹមនោះតម្រង់ទៅកោយដាំវិញ ។ អ្នកដែលត្រូវឡើងមុនគឺបានទៅបោះពីទីមុនគេនោះសម្រេចលើការព្រមព្រៀងគ្នា ជាធម្មតាគេច្រើនតែអនុញ្ញាតឲ្យពួកអ្នកខ្សោយជាងមានសិទ្ធិទៅបោះមុនគេ ទុកដូចជាតទីឲ្យដែរ ឯការចាញ់ឈ្នះស៊ីសងត្រង់នរណាធ្វើត្រូវកោយដាំចប់សព្វគ្រប់មុនគេ គឺគ្រប់បែបគ្រប់ថ្នាក់ ដែលរបៀបលេងអង្គញ់តម្រូវឲ្យទាំងប៉ុន្មាន ។ ប៉ុន្តែគេច្រើនសន្មតគ្នាបន្ថែមឲ្យអ្នកចាញ់ធ្វើ ៣ឬ៤ក្ដារសិន ហៅថា «តាម» ដូច្នេះបានជាមុននឹងលេង គេសន្មតគ្នាថា តាមប៉ុន្មានក្ដារ ? បើគេសម្រេចគ្នាថា ប៉ុន្មានៗដល់ទីបំផុតត្រូវតែ «តាម»ប៉ុណ្ណោះក្ដារសិន ។ បើផុតកំណត់ហើយ នៅតែមិនបានធ្វើត្រូវអស់ទៀតនោះទើបទុកជាចាញ់ ហើយពួកខាងឈ្នះត្រូវជោះពួកខាងចាញ់តាមចំនួនដែលគេសន្យាគ្នា ឧបមាថា គេសន្យាថា កោយមួយជោះ១០ ដូច្នេះនរណាកាន់កោយបោះមួយ បើឈ្នះត្រូវបានជោះគេ ១០ តែបើចាញ់ក៏ត្រូវគេជោះ១០ដែរ ។
ល្បែងនេះមានលក្ខខណ្ឌតឹងរ៉ឹងណាស់ បើធ្វើខុសបទវិន័យណាមួយនឹងត្រូវទទួលពិន័យភ្លាមមួយរំពេច ។ លក្ខខណ្ឌទាំងនេះ និងបរិយាយរបៀបលេងខាងក្រោម ។
ល្បែងអង្គញ់ចែកចេញច្រើនជាន់ថ្នាក់ជាសង្កាត់ៗមាន ៖
១-បោះ (កាន់បោះមកពីទី តម្រង់កោយដាំ)។
២-ស៊ីគោល (បាញ់ដោយម្រាមដៃដាក់លើក្បាលជង្គង់) ។
៣-ស៊ីប៉ារ៉េត (បាញ់ដោយម្រាមដៃដាក់ផ្ទាល់នឹងដី) ។
៤-ត្រកង (ប្រមៀលអង្គញ់មកពីទី) ។
៥-ចាក់ខ្ទែក (ដាក់អង្គញ់លើខ្នងជើងដើរបីជំហាន) ។
៦-បោះជោះ (បោះសម្រេចជាចុងក្រោយបំផុត) ។
របៀបលេងក្នុងសង្កាត់ នីមួយៗមានដូចតទៅ ៖
ថ្នាក់ទីមួយ បោះ=ពួកអ្នកដែលត្រូវឡើងទៅបោះ គេបោះតម្រង់ទៅកោយដែលដាំណាមួយ កាលបោះទៅត្រូវកោយដាំនោះហើយ កោយនោះក៏ខ្ទាតចេញពីរន្ធទៅ កោយបោះក៏នៅក្នុងរន្ធកោយដាំ ហើយអ្នកដាំទះកោយបោះនោះបង្កប់ថែមទៀត យ៉ាងនេះគេហៅថា«ស្អុយ»។ បើបោះត្រូវកោយណាមួយហើយ បើបោះកោយមួយក្រោយ ទៅត្រូវកោយដដែលទៀតគេហៅថា «ម៉ាយ» ។ បើអ្នកបោះប្រព្រឹត្តខុសវិន័យទាំងនេះហើយ ត្រូវអ្នកដាំទៅបោះ ឯអ្នកបោះមកដាំវិញម្ដង ។ កាលណាបោះទៅត្រូវកោយដែលដាំដួលទាំងអស់រួចហើយ អ្នកបោះត្រូវចាប់បន្តធ្វើស៊ីគោលតទៅទៀត ។
ថ្នាក់ទី២ ស៊ីគោល=កាលបើបោះត្រូវអស់ហើយគេយកកោយរបស់គេដែលសំដៅទៅ «ទី» ហើយអង្គុយច្រហោងរុញក្បាលជង្គង់ម្ខាងទៅមុខបន្តិច យកកោយដាក់លើក្បាលជង្គង់នោះ ទាត់កោយដោយមេដៃ ឬចង្អុកដៃ តម្រង់ទៅកោយដាំណាមួយ ។ បើកោយធ្លាក់ទៅនោះធ្លាក់ជិតកោយដាំពេកប្រមាណជាមួយចំអាម ឬកន្លះចំអាមនោះ អ្នកស៊ីគោលគេសួរអ្នកដាំថា «វ័ធ ឬណាប់»? បើអ្នកដាំឆ្លើយថា«វ័ធ» អ្នកស៊ីគោលត្រូវវាស់ជាចំអាមដោយយកមេដៃដាក់លើកើយរបស់ខ្លួន ចង្អុលដៃវ័ធកោយដាំឲ្យដួលតែម្ដង ។ បើអ្នកដាំឆ្លើយថា «ណាប់» អ្នកស៊ីគោលគេលើកកោយរបស់គេគប់ទៅកោយដាំនោះឲ្យដួលតែម្ដង ។ ដូចនេះកោយដែលស៊ីគោលធ្លាក់ជិតពេកនោះ គេឲ្យឈ្មោះថា «វ័ធ-ណាប់» ។ បើកោយដែលស៊ីគោលទៅហើយធ្លាក់ឆ្ងាយពីកោយដាំជាងមួយចំអាមនោះ អ្នកស៊ីគោលត្រូវលុតជង្គង់ ហើយយកកើយនោះ មកដាក់លើក្បាលជង្គង់ផ្ទាត់តម្រង់ទៅកោយដាំបន្តទៅម្ដងទៀតទាល់តែអស់កោយរបស់ខ្លួន ។ បើកោយស៊ីគោលនោះរត់ទៅប៉ះដូចជាកោយស៊ីគោលទៅមុនធ្លាក់ត្រង់កន្លែងណាមួយ ហើយកោយទៅក្រោយរត់ទៅប៉ះកោយមុននោះ ដល់ពេលអ្នកបាញ់ទៅបាញ់ម្ដងទៀតនោះ អ្នកដាំគេត្រូវពិន័យដូច្នេះ គឺកោយមុនគេឲ្យផ្ទាត់ដោយស្រលៀងភ្នែកម្ខាង គឺឲ្យធ្មេចភ្នែកម្ខាង ឯកោយក្រោយគេឲ្យផ្ទាត់ដោយខ្វាក់ភ្នែក គឺឲ្យធ្មេចភ្នែកទាំងសងខាង ។ ដូច្នេះទើបគេឲ្យឈ្មោះ កោយ២នេះថា កោយខ្វាក់ និងស្រលៀងតាមទណ្ឌកម្មដែលគេពិន័យ ស៊ីគោលដូចបានរៀបរាប់មកនេះត្រូវកោយដាំដួលអស់ហើយ គេត្រូវធ្វើស៊ីប៉ារ៉េតតទៅទៀត ។
ថ្នាក់ទី ៣ ស៊ីប៉ារ៉េត=ពួកអ្នកស៊ីគោលនោះ កាលបានធ្វើស៊ីគោលរួចហើយ គេនាំគ្នាយកកោយទៅដាក់ផ្ទាល់នឹងដី ហើយបាញ់ដោយម្រាម មួយម្ដងៗ តម្រង់ទៅរកកោយដាំ រហូតដល់អស់កោយ ។ ការពិន័យមាន វ័ធ ណាប់ ស្រលៀង ខ្វាក់ របៀបដូចស៊ីគោលដែរ ខុសគ្នាត្រង់ស៊ីគោលគេធ្វើលើក្បាលជង្គង់ ចំណែកស៊ីប៉ារ៉េត ដាក់កោយផ្ទាល់នឹងដីតែប៉ុណ្ណោះ ។ លុះធ្វើស៊ីប៉ារ៉េតរួចហើយគេធ្វើត្រកងតទៅទៀត ។
ថ្នាក់ទី៤ ត្រកង ឬត្រឡងកង=ក្រោយដែលធ្វើស៊ីប៉ារ៉េតត្រូវអស់ហើយ គេចាប់ធ្វើបន្តទៅទៀត គឺត្រកង ។ ត្រកងនេះ គឺគេប្រមៀលកោយ (គ្រាប់អង្គញ់) ឲ្យរមៀលដូចបរកង់ ហេតុនេះបានជាគេហៅថា «ត្រកង ឬត្រឡងកង»។ ត្រកងមានពីរបែប គេយកបែបណាមួយមកលេង ក៏បានតាមតែគេណាត់គ្នាហៅថា ត្រកងទប់ និងត្រកងធា។ ត្រកងទប់ គឺគេប្រមៀលកោយទៅហើយត្រូវរត់តាមទៅយកដៃខ្ទប់ឲ្យទាន់ មុនកោយនោះដួល ហើយមិនឲ្យហួសមខ្លោងផង តែបើទប់មិនទាន់ បណ្ដោយឲ្យកោយដួលស្ងៀមខ្លួនវា ឬទប់ដែរ តែមិនបានយកដៃខ្ទប់ឲ្យជិតល្អលើកោយនោះទេ នោះគេទុកជាស្អុយមិនបានការ ពួកខាងម្ខាងត្រូវឡើងធ្វើម្ដង ។ បើកើយនោះរត់លឿនពេកទៅហួសមេខ្លោងឬមួយក៏ទង្គិចដួលកោយដាំណាមួយក៏ទុកជាស្អុយត្រូវគេ«ឡើង»ដែរ។ ឯត្រកងធាវិញ ពុំពិបាករត់តាមខ្ទប់ទេ តែត្រូវមានវិន័យមិនឲ្យហួសមេខ្លោង និងទង្គិចកោយដាំឡើយ ។ របៀបត្រកង ក៏ដូចជា ស៊ីគោល ឬ ស៊ីប៉ារ៉េតដែរ គឺធ្វើបានពីដំណាក់ គឺត្រកងពីទីទៅដល់ត្រង់ណាហើយ អាចតាមទៅបាញ់ដល់ម្រាមដៃផ្ទាល់នឹងដីតម្រង់ទៅកោយដាំម្ដងទៀត ប្រសិនជាមានរះដួលកោយដាំម្ដងពីរ ឬ បី, ម៉ាយ, ងីងើមិនដួល កោយដាំនោះ គ្រាន់តែរង្គើក៏ត្រូវទទួលបទពិន័យដូច មុនៗដែរ ។
ថ្នាក់ទី៥ចាក់ខ្ចែក= ចាក់ខ្ចែកមានរបៀបប្លែក ពីមុនៗ គឺគេឈានមួយជំហានគំនិតពីទី រួចយកអង្គញ់ដាក់លើខ្នងជើង ហើយឈានពីរជំហានទៅមុខទៀត ទើបរលាស់ចុងជើង គ្រវាត់គ្រាប់អង្គញ់ទៅឲ្យត្រូវកោយដាំ ។ កាលណាមិនត្រូវក៏ស្អុយ កោយបោះនោះ ចោលទៅ កាលណាត្រូវអាចយកកោយដដែលនោះមកធ្វើសាជាថ្មីបានម្ដងទៀត ។ ប្រសិនជាដាក់កោយខ្នងជើង ហើយឈានពុំទាន់ដល់កោយដាំស្រាប់តែជ្រុះកោយទៅ នោះគេទុកជាបាក់ក លៀនអណ្ដាត គឺគេឲ្យយកទៅធ្វើម្ដងទៀត តែឲ្យអ្នកនោះងើយកឡើងលើ លៀនអណ្ដាត មិនឲ្យមើលទៅកោយដាំទេ គឺថាធ្វើ ប្រថុយៗតាមស្មាន ។ ចាក់ខ្ចែក ឥតធ្វើពីដំណាក់ តាមទៅផ្ទាត់បាននៅជិតកោយ ដាំដូចត្រកង ស៊ីគោល-ស៊ីប៉ារ៉េតទេ គេធ្វើយកត្រូវពីទីតែម្ដង ។ កាលបើមានរះ, មាយ, កប់ គេពិន័យដូចធ្វើ អ្វីៗពីមុនមកដែរ ។
ថ្នាក់ទី៦បោះជោះ=បោះជោះក៏ដូចជាបោះពីដំបូងដែរ វិន័យគ្រប់បែបគ្រប់យ៉ាងដូចគ្នាទាំងអស់សុទ្ធសាធ ។ គិតទៅបោះជោះនេះ ហាក់ដូចជាគ្រាន់តែជាវិញ្ញាសាមួយសម្រាប់រង់ចាំពួកខាងយឺតជាង ឲ្យបានឱកាសដេញតាមប៉ុណ្ណោះ។ បានជាហៅថា បោះជោះព្រោះបន្ទាប់តែពីបោះនេះទៅ ត្រូវបានជោះហើយ (គ្រាន់តែរង់ចាំឲ្យគេតាមប៉ុន្មានក្តារ ដែលបានសន្មតប៉ុណ្ណោះ) ។
របៀបជោះ គឺគេយកអង្គញ់មួយផ្ទាប់ទៅដល់ក្បាលជង្គង់ ហើយយកអង្គញ់មួយទៀតវាយជួយពីលើរាប់ចំនួនតាមដែលគេត្រូវជួស។ ធ្វើបែបនេះហៅថា «ជោះបាយត្រជាក់» ។ មួយបែបទៀតហៅថា «ជោះបាយក្ដៅ» របៀបនេះគេផ្គុំអង្គញ់ពីរតម្រួតគ្នា គឺមួយផ្តេក មួយបញ្ឈរ ហើយជោះ ខ្លាំងៗទៅលើក្បាលជង្គង់ មួយៗឡើងក្រហមសាច់ ទំរាំតែអស់ចំនួន៣០ទៅ៤០ សឹងតែហើមក្បាលជង្គង់តែម្ដង ជួនកាលគេយកបំពង់ឫស្សីមកខោកក្បាលជង្គង់ធ្វើជាជោះជំនួសគ្រាប់អង្គញ់ក៏មាន ។ ឯឈ្មោះពិន័យដែលប្រើក្នុងល្បែងអង្គញ់នេះមាន ៩ បែប៖
១-ស្អុយ(គឺធ្វើខុសទុកកោយនេះជាអសារបង់) ។
២-មាយ(ត្រូវម្ដងហើយ ត្រូវដដែលម្ដងទៀត) ។
៣-រះ(កោយបោះមួយត្រូវកោយដាំម្ដងពីរ)។
៤-ងីងើ(កោយបោះរត់ប៉ះកោយដាំឲ្យរង្គើមិនដួល) ។
៥-ស្រលៀង -ខ្វាក់ (ព្រោះកោយបោះទង្គិចគ្នា) ។
៦- វ័ធ-ណាត់ (កោយបោះជិតកោយដាំពេក) ។
៧-បាក់ក លៀនអណ្ដាត (ចាក់ខ្ទាតធ្លាក់កោយកណ្ដាលទី) ។
៨-កប់ទះ (កោយដាំខ្ទាតចេញ កោយបោះនៅក្នុងរន្ធដាំ) ។
៩-ហួសមេដំបូល (សម្រាប់ត្រកងកុំឲ្យហួសមេខ្លោង) ។
បទពិន័យលើកំហុសទាំងអស់នេះមិនជាការធ្ងន់ពិបាកប៉ុន្មានទេ មានកំហុសខ្លះគេគ្រាន់តែ «ឡើង» គឺគេទុកក្ដារនេះជាអសារបង់ ត្រូវផ្ទេរឲ្យពួកម្ខាងទៀតឡើងទៅធ្វើម្ដងដូចយ៉ាង ម៉ាយ រះ កប់ទះ ជាដើម ប៉ុន្តែទោះជាត្រូវ«ឡើង»ក្ដី ក៏លើកក្រោយគេអនុញ្ញាតឲ្យពួកនេះទុកជាធ្វើត្រូវទាំងអស់នេះដែរ ។ ឯបទពិន័យផ្សេងទៀតក៏គ្រាន់តែដាក់ទណ្ឌកម្ម ឲ្យលំបាកក្នុងការធ្វើប៉ុណ្ណោះ ពុំទាន់ចាត់ទុកឲ្យកោយនោះស្អុយ ភ្លាមៗទេ ។ ដូច្នេះបទពិន័យគ្រាន់តែឲ្យបានសប្បាយបានយូរបន្តិចប៉ុណ្ណោះឯង ។
ចំពោះគ្រាប់អង្គញ់ដូចគ្នានេះ គេអាចយកទៅលេងជាល្បែងមួយទៀតហៅថា «លេងកេល» ។ គឺថា គេយកកោយដាំប្រាំដែរ ដាំដង្ហែជាមួយជួរ ហើយមានគូសទីមួយជាកន្លែងសន្មត ដាក់កោយបោះ៥ដែរ តែដាក់ផ្ទាល់នឹងដី គេយកជើងកៀសគឺជើងឆ្វេងឈរស្ងៀម លូកទៅមុខ, ជើងស្ដាំថយមកក្រោយចុចកែងឲ្យជាប់ទៅនឹងដី ហើយចុងម្រាមឆ្កិះយ៉ាងខ្លាំងឲ្យកោយរត់ទៅត្រូវកោយដាំ ម្ដងមួយៗ ទាល់តែអស់ បើកោយណាមិនបានត្រូវកោយដាំទេ គេទុកជាស្អុយ តែបើបានត្រូវគេឲ្យត្រឡប់យកមកកេល (ឆ្កិះចុងម្រាមជើង) បានម្ដងទៀត ។ ពួកខាងណាធ្វើត្រូវអស់មុន ឈ្មោះថា ឈ្នះ អាចជោះអ្នកចាញ់បាន ។
របៀបលេងគ្រាប់អង្គញ់មួយយ៉ាងទៀតគេហៅថា «បាញ់រង» គឺមានអ្នកលេងពីរពួក ។ ពួក ម្ខាងៗមានកោយ១០ រៀងខ្លួនគឺសម្រាប់ដាំ៥ បាញ់៥ ។ គេដាំជួរតម្រៀបគ្នាម្ខាងម្នាក់ ហើយ យកកោយបាញ់ បាញ់ទៅក្រុមម្ខាងទៀតម្ដងម្នាក់ ។ ខាងណាបាញ់រំលំរបស់ពួកម្ខាងទៀតអស់មុនឈ្មោះថា ឈ្នះ បានជោះគេ ឯបាញ់នោះ គឺឈរបត់ក្បាលជង្គង់ម្ខាងដាក់កោយលើក្បាលជង្គង់បាញ់នឹងម្រាមដៃតម្រង់ទៅកោយដាំតែម្ដង ។ ល្បែងអង្គញ់អាចរាប់ចូលក្នុងពួកកីឡា ហាត់ដៃឲ្យត្រង់ ហាត់ភ្នែកឲ្យវៃ ហាត់ស្មារតីឲ្យមូល ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ