កំពូលព្រះសង្ឃខ្មែរល្បីខ្ទរខ្ទារពេញពិភពលោក សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ វ៉ា យ៉ាវ បានសុគតនៅថ្ងៃទី១២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៧ បន្សល់មហាសោកស្តាយសម្រាប់ជនរួមជាតិខ្មែរ
កំពូលព្រះសង្ឃខ្មែរល្បីខ្ទរខ្ទារពេញពិភពលោក សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ វ៉ា យ៉ាវ បានសុគតនៅថ្ងៃទី១២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៧ បន្សល់មហាសោកស្តាយសម្រាប់ជនរួមជាតិខ្មែរ និងមនុស្សជាតិដែលស្ញប់ស្ញែងព្រះអង្គចំពោះបុព្វហេតុសន្តិភាព ។
ស្របខួបនៃការបាត់បង់សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ វ៉ា យ៉ាវ នៅឆ្នាំ២០១៥ ខែមីនា ថ្ងៃទី១២ កោះសន្តិភាពសូមលើកបង្ហាញពីខ្សែជីវិត និងពលិកម្មដើម្បីសន្តិភាពរបស់ព្រះអង្គជូនប្រិយមិត្តអ្នកអានបានជ្រាប ។
ប្រភពកំណើត
សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទវ៉ា យ៉ាវ ប្រសូតនៅថ្ងៃទី២៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩១៣ នៅភូមិបារាយណ៍ ឃុំបារាយណ៍ ស្រុកដូនកែវ ខេត្តតាកែវ ។
ប្រវត្តិនៃការសិក្សា
កុមារវ៉ា យ៉ាវ មាននិស្ស័យនឹងសាសនា ជាតិ គឺ «ព្រះពុទ្ធសាសនា» ហើយបានទៅនៅវត្ត ក្នុងវ័យ៨ឆ្នាំ ។ ព្រះសង្ឃទាំងឡាយដែលកុមារវ៉ា យ៉ាវ នៅបម្រើគាប់ព្រះទ័យចំពោះចរិតរាបសា និងភាពឧស្សាហ៍ព្យាយាមរបស់កុមារនេះ ។
ឈានចូលវ័យជំទង់១៤ឆ្នាំ កុមារវ៉ា យ៉ាវ សម្រេចចិត្តបួសជាសាមណេរ ហើយបានសិក្សា ធម៌អាថ៌ និងគម្ពីរភាសាបាលី ។ នៅឆ្នាំ១៩៣០ បព្វជិតវ៉ា យ៉ាវ ចាកចេញពីស្រុកកំណើតទៅភ្នំពេញ ចូលរួមប្រឡងដេញប្រយោគផ្ទាល់មាត់ផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា និងភាសាបាលី នៅវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ។ នៅភ្នំពេញព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ សិក្សានៅសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ព្រះសុរាម្រឹត និងបន្តថ្នាក់ឧត្តមសិក្សាផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនានៅសាលាបាលី ជាន់ខ្ពស់ ខេត្តបាត់ដំបង ។
សាមណេរ វ៉ា យ៉ាវ នាឆ្នាំ១៩៤៣ បានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុភាវៈដោយមានសម្តេច ព្រះសង្ឃរាជជួន ណាត ជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ដែលកាលនោះព្រះអង្គគង់ក្នុងឋានៈជាចាងហ្វាងសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ ។
សម្តេចព្រះសង្ឃរាជជួន ណាត និងសម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតីហួត តាត ជាអាចារ្យរបស់ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ ។ ព្រះគ្រូទាំងពីរព្រះអង្គដែលជាកំពូលបព្វជិតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ សព្វព្រះទ័យនឹងចរិតចរិយាធម៌ដ៏ឧត្តម គឺស្លូតបូត ទន់ភ្លន់ សុភាពរាបសា ឧស្សាហ៍ បញ្ញាវាងវៃ និងសេចក្តីព្យាយាមរបស់ភិក្ខុ វ៉ា យ៉ាវ ណាស់ ។ ក្រោមការបង្ហាត់បង្រៀនរបស់ព្រះគ្រូទាំងពីរព្រះអង្គ ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ ទទួលបានចំណេះវិជ្ជាបរិបូរ ។
នៅប្រទេសកម្ពុជា ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ អស់ថ្នាក់ត្រូវសិក្សាហើយ ប៉ុន្តែព្រះអង្គមិនទាន់ស្កប់ស្កល់នឹងចំណេះវិជ្ជាឡើយ ។
ដូច្នេះហើយនៅឆ្នាំ១៩៥៣ ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ បាននិមន្តទៅសិក្សាថ្នាក់បណ្ឌិតផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសឥណ្ឌា ។ នៅទីនោះព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យ «នាលន្ទ» រដ្ឋប៊ីហា ។
នៅប្រទេសឥណ្ឌា ព្រះភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ បានទទួលការអប់រំពីអហិង្សាធម៌ ពីព្រះសង្ឃជប៉ុនដ៏ល្បីល្បាញព្រះនាម «នីជីដាស៊ូ ហ៊្វូជី» ដែលជាអ្នកឧបត្ថម្ភមហាត្មៈគន្ធី មហាបុរសអហិង្សាពិភពលោក និងប្រទេសឥណ្ឌា ។
ព្រះតេជគុណ នីជីដាស៊ូ ហ៊្វូជី គឺជាស្ថាបនិកព្រះពុទ្ធសាសនាជប៉ុននិកាយ «និប៉ុនហ្សាន យូជី» ។ ចំពោះព្រះតេជគុណ នីជីដាស៊ូ ហ៊្វូជី «អារ្យធម៌» គឺការទប់ស្កាត់ឱ្យបានការកាប់សម្លាប់ ហើយព្រះអង្គបានមើលឃើញថា វិទ្យាសាស្ត្រ សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និងលទ្ធិសេរី លទិ្ធកុម្មុយនីស្ត ឬមូលធននិយមជាដើម សុទ្ធតែមិនបានធ្វើកិច្ចការនេះឡើយ ។
ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ បានសិក្សាយ៉ាងស៊ីជំរៅអំពីសន្តិភាព និងសារសំខាន់នៃការដើរចូលទៅ ក្នុងសង្គមមនុស្សជារៀងរាល់ថ្ងៃជាមួយព្រះតេជគុណ នីជីដាស៊ូ ហ៊្វូជី អស់រយៈពេល១៥ឆ្នាំ។ ព្រះតេជគុណ នីជីដាស៊ូ ហ៊្វូជី មានព្រះថេរដីកាប្រាប់ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ ថា «ព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនា ពិតប្រាកដ មិននៅតែមួយកន្លែងឡើយ» ។
ឆ្នាំ១៩៥៦ មហាសន្និបាតសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនាប្រារព្ធនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា (ភូមា)ហើយសម្តេចព្រះសង្ឃរាជជួន ណាត បានដឹកនាំប្រតិភូសង្ឃខ្មែរទៅចូលរួមដែរ ស្របពេលនឹងពិធីបុណ្យពុទ្ធសករាជ ២៥០០ ។ បានដឹងព្រះគ្រូនិមន្តទៅទីនោះ ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ បានសុំច្បាប់ពីសាលាមួយរយៈដើម្បីទៅហែព្រះគ្រូរបស់ព្រះអង្គនៅប្រទេសភូមារហូតចប់បេសកកម្ម ។
ទុក្ខវិយោគដោយសង្គ្រាម និង «ចាប់ផ្តើមឧទ្ទិសជីវិតដើម្បីសន្តិភាព»
សង្គ្រាមលោកលើកទី១ និងលើកទី២ បានហែកហួរពិភពលោកឱ្យខ្ទេចខ្ទាំ ហើយបានបញ្ចប់ទៅដោយការទម្លាក់គ្រាប់បែកបរមាណូរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៅលើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស៊ីម៉ា និងទីក្រុងណាហ្គាសាគី ប្រទេសជប៉ុន នាខែសីហាឆ្នាំ១៩៤៥ ។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះធ្វើឱ្យពិភពលោកភ្ញាក់ផ្អើល និងស្រងាកចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ។
ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ ដែលមានព្រះទ័យពោរពេញដោយក្តីមេត្តានោះ មានកង្វល់ខ្លាំងនឹងព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោកដែលគិតតែពីការកាប់ សម្លាប់គ្នា ។ ឧប្បត្តិហេតុមួយទៀតគឺការទម្លាក់គ្រាប់បែកទៅលើវត្តឧណ្ណាលោមក្រុងភ្នំពេញនាឆ្នាំ១៩៤៦ ផ្តាច់ព្រះជន្មព្រះសង្ឃជាច្រើនអង្គ និងជនសាមញ្ញជាច្រើននាក់ ជាព្រឹត្តិការណ៍ដ៏រន្ធត់កើតឡើងកៀកនឹងភិក្ខុដ៏ទន់ភ្លន់អង្គនេះ ក្នុងពេលព្រះអង្គគង់នៅទីអារាមនោះជាមួយព្រះគ្រូរបស់ព្រះអង្គ ។
ហេតុការណ៍នោះញ៉ាំងឱ្យភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវចាប់ផ្តើម «ឧទ្ទិសជីវិតរបស់ខ្លួនដើម្បីសន្តិភាព» ។
តាំងពីប្រសូតមក រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៥៣ ជាពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំងនោះ ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ នឹកអាណិតអាសូរមាតុប្រទេសដ៏អភ័ព្វរបស់ព្រះអង្គ ដែលតែងតែរងគ្រោះពីការហែកហួរគ្នាឥតឈប់ឈររួមទាំងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង និងការជិះជាន់ពីបរទេស មានសៀម យួន បារាំង និងជប៉ុន…។
ខណៈពេលដែលព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ កំពុងសិក្សាផ្នែកវិបស្សនា សហរដ្ឋអាមេរិកបានចាប់ផ្តើមទម្លាក់គ្រាប់បែកមកលើប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងបំណងផ្តាច់ផ្លូវកងទ័ពរបស់ហូ ជីមិញ និងដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមវៀតណាម ។ យុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែកដែលមានឈ្មោះថា «ប្រតិបត្តិការសឹកអាហារពេលព្រឹក» មានពេល១៤ខែ មានគ្រាប់បែកសរុប ២.៧៥០.០០០ តោន ត្រូវបានទម្លាក់ចូលប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានផ្ទៃដីមិនស្មើនឹងផ្ទៃដីរដ្ឋវ៉ាស៊ីនតោនរបស់អាមេរិកផង ហើយគេបា៉ន់ប្រមាណថា បានផ្តាច់អាយុជីវិតប្រជាជនខ្មែរប្រមាណ ៥០០.០០០ នាក់ ។
ថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារផ្តួលរំលំរបបរាជានិយម ទម្លាក់សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ពីព្រះប្រមុខរដ្ឋ ហើយជំនួសដោយរដ្ឋាភិបាលមួយដែលនិយមអាមេរិក គឺ «របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ» ។ ហេតុការណ៍នេះបានបញ្ឆេះភ្លើងសង្គ្រាមឱ្យឆាបឆេះកាន់តែ ខ្លាំងឡើងៗ និងរាលដាល ធំឡើងៗក្នុងទឹកដីកម្ពុជាដ៏តូច ។
ព្រះមហាឃោសនន្ទវ៉ា យ៉ាវ តែងតែតាមដានព៌ត័មានអំពីព្រឹត្តិការណ៍ឈឺចាប់លើមាតុប្រទេសរបស់ព្រះអង្គ ហើយបានប៉ះទង្គិចបេះដូងដ៏ពោរពេញដោយ «មេត្តាធម៌» របស់ព្រះអង្គយ៉ាងអនេគ ។
ឆ្នាំ១៩៧៣ ខណៈអាមេរិកកំពុងបង្កើនការទម្លាក់គ្រាប់បែកលើទឹកដីកម្ពុជានោះ ព្រះអង្គវា៉ យា៉វ បានមានព្រះថេរដីកាយ៉ាងទុក្ខសោកប្រាប់លោកគ្រីស្តូហ៊័្វរ ធីតម៉ាស ថា «ស្ទឹងនៅកម្ពុជា ពោរពេញដោយលោហិតហើយ» ។
គ្រាមួយព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានទទួលដំណឹងថា មាតា បិតា បងប្អូន និងព្រះសង្ឃជាមិត្តរួមជំនាន់របស់ព្រះអង្គបានបាត់បង់ជីវិត នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នោះអស់ហើយ ធ្វើឱ្យព្រះអង្គស្រក់ទឹកព្រះនេត្រយំខ្សឹកខ្សួលរំជួលថ្លើមប្រមាត់ដោយទុក្ខវិយោគឥតអ្វីមកទប់បានទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ។
វត្ត «ចាយនា» នៅជិតខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ ប្រទេសថៃ ជាកន្លែងដែលភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ ទៅសិក្សាវិបស្សនា ។
តាំងពីពេលបព្វជិតខ្មែរវ៉ា យ៉ាវ ទៅគង់សិក្សាមក ព្រះគ្រូធម្មទារោនៃវត្តនោះពេញព្រះទ័យយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ ហើយតែងតែគង់នៅជិតព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត និងលួងលោមជានិច្ចឱ្យខំទប់ចិត្តទទួលយកការណ៍ពិត និងរង់ចាំឱកាសមកដល់នឹងបានវិលទៅមាតុប្រទេសរបស់ព្រះអង្គវិញ ។
បន្ទាប់ពីគង់ធ្វើសមាធិ ឆ្លុះបញ្ចាំងអស់រយៈពេលយ៉ាងយូរទើបព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ យល់ច្បាស់ និងបានបន្លឺព្រះថេរដីកាថា «បច្ចុប្បន្ន ជាមាតានៃអនាគត ចូរថែរក្សាម្តាយ ម្តាយនឹងរក្សាកូន» ។ ចាប់ពីពេលនោះមកព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ ឈប់សម្រក់ទឹកព្រះនេត្រទៀត ហើយផ្ចង់ស្មារតីហាត់រៀនសមាធិអស់រយៈពេល៩ឆ្នាំទើបទទួលបានបញ្ញាភ្លឺថ្លា ត្រចះត្រចង់ បេះដូងពោរពេញដោយ «ក្តីមេត្តា ករុណា» ។
បំបួសសង្ឃ និងបង្កើតវត្តនៅជំរំជនភៀសខ្លួនប្រឆាំងបម្រាមថៃ
នៅពេលពួកខ្មែរក្រហមចូលកាន់កាប់អំណាចនៅប្រទេសកម្ពុជា ព្រះមហាឃោសនន្ទវ៉ា យ៉ាវ បន្តគង់សិក្សានៅប្រទេសថៃ ។ ក្រោយថ្ងៃរំដោះ៧មករា១៩៧៩ ប្រទេសកម្ពុជានៅសេសសល់ព្រះសង្ឃតែមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះ ចំណែកពលរដ្ឋជាច្រើនបានភៀសខ្លួនទៅកាន់ជំរំនៅតាមបណ្តោយព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ ។
ព្រះមហាឃោសនន្ទវ៉ា យ៉ាវ ចាកចេញពីអាស្រមនៅភាគខាងត្បូងប្រទេសថៃ និមន្តទៅកាន់ជំរំទាំងនោះដើម្បីចាត់ចែងជួយពិនិត្យ ជនភៀសសឹក ។ វត្តមានរបស់ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ នៅឯជំរំធ្វើឱ្យមានការរំជួលចិត្តចំពោះគ្រប់ជនរួមជាតិទាំងនោះ ដែលខានបានឃើញព្រះសង្ឃជាយូរមកហើយ ។ ជនភៀសសឹកកម្ពុជាយំខ្សឹកខ្សួលនៅពេលព្រះមហាឃោសនន្ទសូត្រធម៌ ដែលពួកគេខកខានបានឮនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានចែកសៀវភៅធម៌ដល់ជនរួមជាតិទាំងនោះ ជាការលើកទឹកចិត្តឱ្យមានសង្ឃឹមរស់នៅបន្តទៀត ។
ក្រោយពេលរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំទៅព្រះមហាឃោសនន្ទវ៉ា យ៉ាវ ជាសង្ឃ១អង្គក្នុងចំណោមព្រះសង្ឃប្រមាណ៣.០០០អង្គ ដែលនៅរស់រានមានព្រះជន្ម ។ នៅមុនរបបខ្មែរក្រហម ព្រះសង្ឃនៅប្រទេសកម្ពុជាមានចំនួន៦០.០០០ អង្គ ។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៩ ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានបង្កើតវត្តនៅជំរំជនភៀសសឹក ហើយបានបំបួសព្រះសង្ឃជាច្រើនអង្គប្រឆាំងនឹងបម្រាមរបស់យោធាថៃ ។ គ្រួសារទាំងមូលរបស់ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ រួមទាំងសាច់ញាតិ និងសិស្សគណត្រូវបានសម្លាប់យ៉ាងឃោរឃៅដោយពួកខ្មែរក្រហម ។
ព្រះមហាឃោសនន្ទ បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់បន្ទាប់ពីការដួលរលំរបបខ្មែរក្រហម ដោយព្រះអង្គបានជួយស្តារឡើងវិញទាំងផ្នែកពុទ្ធចក្រ និងអាណាចក្រ ។
នៅឆ្នាំ១៩៨០ ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ រួមនិងលោកឪពុក Peter Lawrence Pond បានរួមគ្នាបង្កើតបេសកកម្មអន្តរសាសនាដើម្បីសន្តិភាពនៅកម្ពុជា ។ បុគ្គលទាំងពីរបានប្រមែប្រមូលព្រះសង្ឃ និងដូនជីដែលនៅរស់រានមានជីវិតដើម្បីបន្តជំនឿរបស់ពួកគាត់តទៅទៀត ដើម្បីទៅគ្រប់គ្រងវត្តអារាមនានាដែលនៅពាសពេញប្រទេស ។
នៅខែមិថុនា ១៩៨០ រដ្ឋាភិបាលថៃបានសម្រេចចិត្តបណ្តេញជនភៀសសឹកកម្ពុជារាប់ពាន់នាក់ឱ្យមកប្រទេសកម្ពុជាវិញ ។ ព្រះមហាឃោសនន្ទ និងលោកឪពុក Pond បានតវ៉ានឹងការបណ្តេញចេញនេះពីជំរំនៅឯសាកែវ (ស្រះកែវ) ។
រំលត់កំហឹងខ្មែរក្រហម
ឆ្នាំ១៩៧៥ ពួកខ្មែរក្រហមបានកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជា ហើយរហូតដល់អំឡុងឆ្នាំ១៩៧៨ ចាប់ផ្តើមមានជនភៀសខ្លួនខ្មែរទៅប្រមូលផ្តុំគ្នានៅជំរំស្រះកែវជាជំរំជនភៀសខ្លួនខ្មែរមុនដំបូងគេបំផុតនៅតាមបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ។ ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះមានសភាពស្លេកស្លាំង ស្គមស្គាំង មានពោះធំដោយអត់អាហារ និងទឹក និងគ្របដណ្តប់ទៅដោយក្តីភ័យខ្លាច ភាពខ្លោចផ្សា និងក្តីអស់សង្ឃឹម ។
ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវបាននិមន្តចូលទៅជំរំជនភៀសខ្លួននៃជនរួមលោហិត រួមមាតុភូមិរបស់ព្រះអង្គ ហើយប្រែក្លាយភាពស្រងេះស្រងោចក្នុងជំរំទាំងមូលឱ្យទៅជាក្តីរំភើប រំជើបរំជួល។ ពួកគេបាននាំគ្នាស្ទុះរត់ទៅរកព្រះអង្គ ទួញយំសោក ដោយពួកគេខានបានឃើញព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាជាយូរមកហើយ ។ ភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ បានបង្រៀនពួកគេនូវព្រះពុទ្ធោវាទថា ៖ «ទោសៈមិនដែលបញ្ចប់ដោយទោសៈឡើយ ។ ទោសៈរមែងរំលត់ទៅបានដោយមេត្តា ព្រហ្មវិហារធម៌…» ។
ដើមឆ្នាំ១៩៧៩ របបខ្មែរក្រហមដួលរលំកងទ័ពខ្មែរក្រហម បានរត់ឆ្លងដែនចូលប្រទេសថៃ។ ព្រះភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ បាននិមន្តទៅជួបសំណេះសំណាលជាមួយពួកទាហានខ្មែរក្រហមទាំងនោះដោយពុំបានថ្កោលទោស ឬរង្កៀសព្រះទ័យចំពោះអំពើរបស់ពួកខ្មែរក្រហមកន្លងមកឡើយ ។ សៀវភៅ «សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ ក្នុងសមរភូមិ» សរសេរថា នៅពេលនោះព្រះអង្គបានសម្តែងព្រះពុទ្ធោវាទប្រាប់ពួកគេ ធ្វើឱ្យពួកទាហានទាំងនោះមានក្តីសង្វេគ រហូតអ្នកខ្លះដុតសម្លាប់ខ្លួន ហើយយំយែកថា ពួកគចង់បាន«សន្តិភាព» ។ នៅពេលសួរថា ព្រះអង្គមានអារម្មណ៍យ៉ាងណាចំពោះពួកទាហានខ្មែរក្រហម ព្រះមហាឃោសនន្ទមានព្រះថេរដីកាថា «យើងមានមេត្តាធម៌យ៉ាងធំធេងចំពោះពួកគេ ដ្បិតពួកគេមិនស្គាល់អំពីសច្ចធម៌ ពួកគេបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនា ពួកគេបំផ្លាញខ្លួនឯង» ។
ឆ្នាំ១៩៧៩ ព្រះមហាឃោសនន្ទបានកសាងវត្តនៅក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួន ហើយព្រះអង្គបានបំបួសព្រះសង្ឃ ថ្មីៗ បើទោះជាមានការហាមឃាត់ពីយោធាថៃក៏ដោយ ។ ពេលនោះចលនាតស៊ូខ្មែរក្រហម បានចាប់បង្ខំជនភៀសខ្លួនឱ្យធ្វើកងទ័ព ហើយពួកយោធាថៃបានគាំទ្រពួកខ្មែរក្រហមដោយលួចលាក់ ។ ពួកគេមិនពេញចិត្តនឹងអំពើរបស់ព្រះភិក្ខុខ្មែរ វ៉ា យ៉ាវ ឡើយ ។ ពេលនោះមានយុទ្ធជនខ្មែរក្រហមរាប់ពាន់នាក់បានទម្លាក់អាវុធនៅមុខខ្លោងទ្វារវត្តរបស់ព្រះអង្គ ហើយបានចូលខ្លួនថ្វាយជីវិតដល់ព្រះអង្គ ។ ប្រការនេះឯងដែលនាំឱ្យពួកយោធាថៃហាមប្រាមព្រះអង្គវា៉ យា៉វ ដាច់ខាតមិនឱ្យ និមន្តចេញចូលក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួនខ្មែរទៀតឡើយ ហើយព្រះអង្គក៏ត្រូវបង្ខំចិត្តដកព្រះកាយចេញពីការងារទាំងនោះ ។
គេមិនបានដឹងថាចន្លោះពេលនោះ ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានធ្វើអ្វីខ្លះឡើយ លុះដល់ឆ្នាំ១៩៨០ ព្រះអង្គទទួលបានការតែងតាំងពិសេសពីអង្គការសហប្រជាជាតិក្នុងឋានៈជាទីប្រឹក្សាសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច តំណាងខ្មែរនិរទេសកជន ។ តាមរយៈការតែងតាំងនេះឯងបានផ្តល់លទ្ធភាពឱ្យព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ ឡើងវិញដើម្បីធ្វើការជាមួយជនភៀសខ្លួនខ្មែរ ។
មានគ្រាមួយនោះ ពួកទាហានខ្មែរក្រហមបះបោរស្ទើរតែផ្ទុះអាវុធដាក់គ្នាឯង ប៉ុន្តែភិក្ខុវ៉ា យ៉ាវ បានចំណាយពេលពេញមួយថ្ងៃក្នុងការរំងាប់កំហឹងរបស់ពួកគេ ។
ឆ្នាំ ១៩៨០ ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ គង់នៅទីក្រុង ប្រូវិដិនស៍ រដ្ឋរ៉ូដអាយឡែនដ៍ សហរដ្ឋអាមេរិក គឺទីនោះ ហើយដែលព្រះអង្គបានកសាងវត្តខ្មែរមុនដំបូងបំផុតនៅសហដ្ឋអាមេរិក ។
រួមចំណែកក្នុងសន្តិភាព
ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៨០ ព្រះមហាឃោសនន្ទចំណាយពេលវេលាច្រើនលើសលប់ដើម្បីបម្រើប្រយោជន៍ខ្មែរក៏ដូចជាពិភពលោក ដូចជានិមន្តទៅជួបសហគមន៍ខ្មែរនៅប្រទេសបារាំង , អាមេរិកខាងជើង, អូស្ត្រាលី, សម្ពោធសហគមន៍ខ្មែរនានា និងនិមន្តជាអធិបតីក្នុងពិធីផ្សេងៗ ជាពិសេសគឺព្រះអង្គបានជំរុញនូវការចរចារកសន្តិភាពជូនប្រទេសកម្ពុជា ។
នៅឆ្នាំ១៩៨៣ ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បាននិមន្តទៅទីក្រុងរ៉ូម ចូលគាល់សម្តេចសង្ឃកាតូលិក ប៉ាប ចន ប៉ូល ទី២ ដើម្បីពិភាក្សាអំពីតួនាទីសាសនាក្នុងការកសាងសន្តិភាពជូនពិភពលោក។ ក្នុងពេលចូលគាល់នោះ នាំឱ្យមានព្រះឆាយាលក្ខណ៍ដែលព្រះអង្គឱបសម្តេចប៉ាប នៅវិមានបុរីវ៉ាទីកង់ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ ជាផ្លែផ្កានៃការចូលគាល់នោះ មានទិវាសូត្រធម៌បួងសួងសុំសន្តិភាពពិភពលោកប្រារព្ធឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ នៅទីក្រុងអាស្សីស៊ី ដែលមានការចូលរួមពីមេដឹកនាំសាសនាទូទាំងពិភពលោក ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៨៦មក ចំណែកព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ ត្រូវបានគេនិមន្តឱ្យចូលរួមជារៀងរាល់ឆ្នាំ រហូតដល់ព្រះអង្គចូលទិវង្គត។
ថ្ងៃទី១៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៨៣ សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទវ៉ា យ៉ាវ បានប្រាព្ឋពិធីមួយនៅមជ្ឈមណ្ឌលហ្សុិន នាទីក្រុងញូវយ៉កដែលមានភ្ញៀវ២០០នាក់ពីប្រទេសនានានៅអាស៊ី ។ដោយសារពិធីនោះហើយដែលផ្តល់ក្តីសង្ឃឹមឱ្យប្រទេសអាស៊ីទាំងឡាយអាចបង្កើតវត្តរបស់ខ្លួននៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌលនោះ ។
ឆ្នាំ១៩៨៧ នៅពេលកិច្ចចរចាដើម្បីស្វែងរកសន្តិភាពរវាងភាគីជម្លោះខ្មែរ រៀបចំឡើងនៅទីក្រុងហ្សាការតាប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ក្រោមការឧបត្ថម្ភរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិនោះ សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការជំរុញឱ្យមានការចរចា ហើយឱ្យភាគីទំនាស់ទាំងអស់ប្រកាន់យកមាគ៌៌ា «សន្តិភាពគឺជាបំណងប្រាថ្នារបស់យើងទាំងអស់គ្នា» ។ ព្រះមហាឃោសនន្ទ បានដឹកនាំព្រះសង្ឃខ្មែរទៅទីនោះដើម្បីធ្វើពិធីបួងសួងសុំសន្តិភាព ។ ព្រះអង្គត្រូវបានផ្តល់អាសនៈជាប់នឹងសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ នៅក្នុងកិច្ចចរចា ។ នៅក្នុងការចរចារកសន្តិភាពព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានជួយបន្ទន់ឥរិយាបថភាគីទាំងឡាយប្រកបដោយអព្យាក្រឹតភាព ដែលបានផ្តល់ជាគំរូដល់ភាគីជម្លោះខ្មែរឱ្យរកវិធីរួបរួមជាតិឡើងវិញ ។
ធម្មយាត្រាដើម្បីសន្តិភាព
-លើកទី១
ឆ្នាំ១៩៩២ មុនការមកដល់បន្តិចនៃអាជ្ញាធរបណ្តោះអាសន្ន អង្គការសហប្រជាជាតិ ហៅ កាត់ថា «អ៊ុនតាក់» (UNTAC) នោះ ព្រះមហាឃោសនន្ទ បានដឹកនាំធម្មយាត្រាលើកទី១ ដើម្បីសន្តិភាព និងការផ្សះផ្សាជាតិ ។ ធម្មយាត្រានេះធ្វើឡើងរយៈពេល១ខែ ចាប់ពីថ្ងៃទី១២ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩២ នៅតាមបណ្តាខេត្តមួយចំនួននាភាគខាងជើងប្រទេសកម្ពុជា ។ ធម្មយាត្រាទទួលបានការអបអរសាទរយ៉ាងទូលំទូលាយពីមហាជនជាតិ និងអន្តរជាតិ។ ធម្មយាត្រាមានឧបសគ្គច្រើនអនេក តាំងពីការហាមឃាត់របស់អាជ្ញធរអង្គការសហប្រជាជាតិ , អាជ្ញាធរថៃ , ការច្បាំងគ្នារវាងភាគីក្រុងភ្នំពេញ និងភាគីខ្មែរក្រហម , ចម្ការមីន និងកង្វះទឹកក្នុងអាកាសធាតុខែប្រាំងក្តៅហែងជាដើម ។ ប៉ុន្តែដោយអំណាចនៃភាពមិនលំអៀង និងក្នុងបំណងស្វែងរកសន្តិភាពជូនមនុស្សជាតិ និងការផ្សះផ្សាជាតិនោះ ទើបធម្មយាត្រាអាចប្រព្រឹត្តទៅដោយជោគជ័យយ៉ាងត្រចះត្រចង់ ។ ក្បួនធម្មយាត្រាបានបញ្ចប់នៅមុខព្រះបរមរាជវាំងនាទីក្រុងភ្នំពេញជាមួយនឹងចំនួនមនុស្សចូលរួមកាន់តែ ច្រើនឡើងៗកើនដល់រាប់ពាន់នាក់ ។ ក្បួនធម្មយាត្រាចប់នៅថ្ងៃទី១៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩២ ចំថ្ងៃបុណ្យពិសាខបូជា ។
-លើកទី២
ឆ្នាំ១៩៩៣ មុនការបោះឆ្នោតជាសាកលលើកដំបូងនៅកម្ពុជា សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ បានដឹកនាំធម្មយាត្រាលើកទី២ទៅតំបន់ដែលមានការច្បាំងគ្នា ។ ព្រះសង្ឃ និងដូនជីប្រមាណ៤០០រូប បានចូលរួមធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើងលើចំងាយផ្លូវ៣៥០គីឡូម៉ែត្រ ឆ្លងកាត់តំបន់ដែលកំពុងរងការគំរាមកំហែងដោយសង្គ្រាម ដែលនៅអមផ្លូវសុទ្ធតែគ្រាប់មីន និងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះនានា ។ តំបន់ទាំងនោះ គឺខេត្តសៀមរាប កំពង់ធំ និងខេត្តកំពង់ចាម ឆ្ពោះទៅទីក្រុងភ្នំពេញ ។
ព្រឹកថ្ងៃទី៣ ខែឧសភា ១៩៩៣ វត្តដែលក្បួនធម្មយាត្រាលើកទី២ចូលឈប់សំចតនោះ បានក្លាយទៅជាសមរភូមិប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពខ្មែរក្រហម និងកងទ័ពរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញ បានបណ្តាលឱ្យសមាជិកធម្មយាត្រា៣រូបរងរបួស ។
ពេលកំពុងប្រយុទ្ធគ្នានោះ មានគ្រាប់បែក១គ្រាប់ត្រូវគេគប់ចូលចំកណ្តាលហ្វូងមនុស្សដែលជាសមាជិកធម្មយាត្រាប្រមាណ២០០រូប ខណៈកំពុងអង្គុយ ដែលក្នុងនោះមានទាំងសម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទផង ។ ជាកុសលគ្រាប់បែកនោះមិនបានផ្ទុះឡើយ ។
ធម្មយាត្រាចេះតែបន្ត ទោះជាមានឧបសគ្គ និងការហាមឃាត់យ៉ាងណាក៏ដោយ ។ ព្រះសង្ឃ ដូនជីតែងតែប្រោះព្រំដល់ភាគីប្រយុទ្ធជាមួយការឱ្យសព្ទសាធុការពរ ថា «សូមឱ្យអ្នកមានសន្តិភាពក្នុងចិត្ត ! សូមឱ្យគ្រួសាររបស់អ្នកមានសន្តិភាព ! សូមឱ្យភូមិ ស្រុករបស់អ្នកមានសន្តិភាព ! សូមឱ្យប្រទេសយើងមានសន្តិភាព !» ។
ចំពោះសម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ ការប្រោះព្រំ ពុំមែនជាការប្រោះព្រំទឹកមន្តអាគមឡើយ ប៉ុន្តែ «គឺជានិមិត្តសញ្ញានៃការលាងសម្អាតនូវក្តីភ័យខ្លាច និងឈាមដែលបានប្រឡាក់ដិតដាមជាប់នឹងរាងកាយ និងដួងវិញ្ញាណរបស់ប្រជាជាតិខ្មែរ» ដោយសារសង្គ្រាមរាប់ទសវត្សកន្លងមក ។
ធម្មយាត្រាលើកនេះបានបញ្ចប់នៅទីក្រុងភ្នំពេញមុខព្រះបរមរាជវាំងដូចលើកមុនដែរ ហើយមានមនុស្សចូលរួមកើនឡើងដល់ប្រមាណ៣.០០០នាក់ ដើម្បីសូត្រធម៌ បួងសួងសុំ«សន្តិភាព» ។
បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតបន្តិចមក ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានដឹកនាំព្រះសង្ឃ និងដូនជីធ្វើសមាធិ បួងសួង សុំឱ្យរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសភាជាតិ ដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោត បន្ទាប់ពីការប្រឹងប្រែងជម្នះរាល់ក្តីលំបាករាប់មិនអស់នេះតាក់តែងឡើងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ និងដើម្បីបម្រើប្រទេសជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋ ។
មជ្ឈដ្ឋានជាតិ និងអន្តរជាតិបានទទួលស្គាល់បេសកកម្មរបស់ព្រះអង្គប្រកបដោយការគោរពខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ។ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលខ្មែរមួយក្រុមបានបង្កើតសម្ព័ន្ធរួមគ្នាមួយឈ្មោះថា «សហព័ន្ធពន្លឺខ្មែរ» ហើយបានថ្វាយព្រះរាជឋានៈព្រះអង្គជាព្រះប្រធានកិត្តិយសរបស់ពួកគេ ។
នៅទីក្រុងភ្នំពេញ សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ គង់នៅវត្តសំពៅមាស ជាទីតាំងក្នុងការចាត់ចែងធម្មយាត្រា និងកិច្ចការនានា «ដើម្បីបុព្វហេតុសន្តិភាព និងការផ្សះផ្សាជាតិ» ។
-លើកទី៣
បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតរួចប្រទេសកម្ពុជា នៅតែមិនទាន់ទទួលបានសន្តិភាពពេញលេញ នៅឡើយ ដោយសារភាគីខ្មែរក្រហមនៅតែបន្តប្រយុទ្ធជាមួយរដ្ឋាភិបាលដែលកើតពីការបោះឆ្នោត ។
ឆ្នាំ១៩៩៤ ធម្មយាត្រាលើកទី៣រៀបចំធ្វើឡើងនៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជា ជាទីដែលកំពុងរងការហែកហួរដោយការវាយប្រយុទ្ធគ្នា ។ ធម្មយាត្រាលើកនេះបានជួបការវាយប្រយុទ្ធគ្នាទៀត ហើយផ្តាច់អាយុសង្ខារព្រះសង្ឃ និងដូនជីមួយចំនួន ។ សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ បានមានព្រះបន្ទូលថា «នេះហើយជាមូលហេតុដែលយើងត្រូវធ្វើធម្មយាត្រា , ដំណើររបស់យើងនៅតែបន្តទៅមុខជានិច្ច ! » ។ ការប្រយុទ្ធគ្នាលើកនេះមានសភាពខ្លាំក្លាជាង លើកមុនៗ ដែលធ្វើឱ្យអ្នករួមដំណើរខ្លះមានការភ័យខ្លាចរហូតដកខ្លួនចេញ ។ ដោយបារម្ភនឹងសុវត្ថិភាពនៃអ្នកធ្វើធម្មយាត្រានេះ ព្រះករុណា ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ បានផ្ញើសារថ្វាយសម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ សុំឱ្យព្រះអង្គលុបចោលនូវគម្រោងធម្មយាត្រានេះ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្តីធម្មយាត្រានៅតែបន្តរហូត ហើយកងទ័ពទាំងឡាយនៅពេលបានជួបក្បួនធម្មយាត្រា តែងតែទម្លាក់អាវុធ ថ្វាយបង្គំព្រះសង្ឃ និងសម្តែងនូវការនឿយណាយ ធុញទ្រាន់ និង ខ្លាចរអាចំពោះការធ្វើសង្គ្រាម ហើយពួកគេចង់បាន «សន្តិភាព»។ ធម្មយាត្រាលើកនេះទទួលបានជោគជ័យតាមការគ្រោងទុក ។
បន្ទាប់ពីធម្មយាត្រាចប់សព្វគ្រប់ នៅថ្ងៃទី២៧និង២៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៤ ព្រះមហាឃោសនន្ទបាននិមន្តទៅប្រទេសកូរ៉េខាងជើងដើម្បីពិភាក្សាអំពីសន្តិភាព ក្រោមអធិបតីភាពព្រះករុណាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ នរោត្តម សីហនុ។ ព្រះអង្គវា៉ យា៉វ បានលើកឡើងថា «សន្តិភាពជាចំណុចមកដល់ និងចំណុចចាប់ផ្តើម នេះជាមូលហេតុដែលយើងត្រូវចាប់ផ្តើមម្តងទៀត គឺ «មួយជំហានម្តងៗ» ហើយយើងមិនងាករេចេញ ពីដំណើរនេះទេ» ។
ការចរចាតុមូលនៅភ្នំពេញ ដើម្បីរកសន្តិភាពលើកទី២ នាឆ្នាំ១៩៩៤ ក៏មានព្រះវត្តមានរបស់សម្តេចវ៉ា យ៉ាវដែរ ។ ចំណែកការចរចាស្វែងរកសន្តិភាពនៅទីក្រុងកូឡុំបូ ប្រទេសស្រីលង្កា ដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិល សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ បានដឹកនាំប្រតិភូអន្តរសាសនាទៅចូលរួមដែរ ។ ដោយហេតុនេះឯងបានជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភាសហរដ្ឋអាមេរិក លោកក្លៃប៊ន ផែល បានស្នើព្រះអង្គជាបេក្ខភាព សម្រាប់ទទួលពានរង្វាន់ «ណូបែលសន្តិភាពពិភពលោក» ។
ថ្ងៃទី៤ ធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៤ សម្តេចព្រះមហា ឃោសនន្ទ បានយាងទៅបន្ទាយឃុំឃាំង អ៊ូសឆ្វិចស្ស៍ ប្រទេសប៉ូឡូញ ដើម្បីប្រសិទ្ធពរការចេញដំណើរនៃក្បួនដំណើរ «អន្តរសាសនា ដើម្បីសន្តិភាព និងជីវិត» ដែលនឹងធ្វើដំណើរជុំវិញពិភពលោក ដើម្បីរំលឹកអំពីសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ហើយនឹងត្រូវទៅបញ្ចប់នៅទីក្រុង ណាហ្គាសាគី ប្រទេសជប៉ុន នាថ្ងៃទី៨ សីហា ១៩៩៥ ។
ក្នុងពេលគង់នៅអឺរ៉ុប ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវ បានយាងទៅចូលរួមសន្និសីទសន្តិភាពទីក្រុង បាសេឡូណា ប្រទេសអេស្ប៉ាញផងដែរ ដោយមានអ្នកដឹកនាំសាសនា៥០រូបចូលរួមពិភាក្សាអំពី «កិច្ចបរិច្ចាគរបស់សាសនាដើម្បីសន្តិភាពពិភពលោក» ។
-លើកទី៤
ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៥ សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទបានដឹកនាំធម្មយាត្រាលើកទី៤ ដែលចាប់ផ្តើមចេញដំណើរពីប្រទេសថៃ ឆ្លងកាត់ប្រទេសកម្ពុជាទៅបញ្ចប់នៅខេត្តស្វាយរៀងជាប់ព្រំដែនប្រទេសវៀតណាម ។ ធម្មយាត្រាលើកនេះផ្តោតលើការហាមប្រាមការប្រើប្រាស់គ្រាប់មីន និងទាក់ទាញការយកចិត្តទុកដាក់លើប្រទេសកម្ពុជាដ៏តូចមួយដែលមានគ្រាប់មីនកប់ក្នុងដីដល់ទៅ១០ លានគ្រាប់ ។
នៅព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ធម្មយាត្រាលើកទី៤ បានជួបស្វាគមន៍ក្បួនដំណើររបស់អន្តរសាសនា ដើម្បីសន្តិភាពដែលបានចេញដំណើរពីប្រទេសប៉ូឡូញកាលពីខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៤ ។
បន្ទាប់ពីនោះមក ព្រះអង្គវ៉ា យ៉ាវបាននិមន្តទៅទីក្រុងប្រូវិដិនស៍ រដ្ឋរ៉ូដអាយលែន គង់នៅទីនោះមួយរយៈដើម្បីពិភាក្សាជាមួយក្រុមមេដឹកនាំសាសនាទាំងឡាយ និង សកម្មជនសន្តិភាពនានា រួចហើយបានអំពាវនាវឱ្យបញ្ឈប់ទាំងស្រុងនូវការប្រើប្រាស់ , ការផលិត , ការលក់ និងការទិញគ្រាប់មីន ។
នៅខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៩៥ សម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទបាននិមន្តទៅទីក្រុងរ៉ង់ហ្គូន ប្រទេសភូមាដើម្បីជួបជាមួយអ្នកស្រីអ៊ុងសាន ស៊ូជី ដែលត្រូវបានពិភពលោកទទួលស្គាល់ថាជាបុគ្គលនយោបាយសន្តិភាព ។ នៅទីនោះព្រះអង្គបានជួបជាមួយមន្ត្រីសង្ឃជាន់ខ្ពស់មួយចំនួនទៀតដែលពិភាក្សាតែពីរឿង «សន្តិភាព និយម» ។
ឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀតព្រះមហាឃោសនន្ទបានយាងជួបជាមួយសម្តេចសង្ឃជាន់ខ្ពស់នៃសាសនាកាតូលិក ក៏ដូចជាមេដឹកនាំសាសនានានាដើម្បីពិភាក្សាអំពី «ការស្វែងរកសន្តិភាពជូន ពិភពលោក» ។
-លើកទី៥
នៅឆ្នាំ១៩៩៦ ព្រះមហាឃោសនន្ទបានដឹកនាំក្បួនធម្មយាត្រាមួយទៀតឆ្លងកាត់ខេត្តមួយចំនួនដែលរង ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើច្រើនជាងគេ ហើយក្បួនដង្ហែនេះមានអ្នកចូលរួមយ៉ាងហោចណាស់៧០០នាក់ ។
ធម្មយាត្រាបានរៀបចំការជួបជុំពិភាក្សាគ្នាជាសាធារណៈអំពីព្រៃឈើ និងបរិស្ថាន នៅ តាមភូមិ ស្រុកនានាដែលបានឆ្លងកាត់ និងបានដាំដើមឈើរាប់ពាន់ដើម ។ សម្តេចព្រះម??
ចែករំលែកព័តមាននេះ