ឯកសាររដ្ឋបាលខេត្តសរសេរថា បណ្ឌិតសភាចារ្យស៊ន សំណាង ទីប្រឹក្សារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានដឹកនាំសិក្ខាសាលាមួយស្ដីពីបេសកកម្មស្រាវជ្រាវចងក្រងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប ដោយបានលើកឡើងតាមឯកសារដែលឯកឧត្តម បានស្រាវជ្រាវកន្លងមកដោយសង្ខេបដូចខាងក្រោម៖
•នៅថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៧ សៀមត្រូវប្រគល់ខេត្តសៀមរាប បាត់ដំបង មកបារាំងតាមសន្តិសញ្ញាបារាំងសៀមរាប ។
•នៅថ្ងៃទី២៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០៧ បារាំងថ្វាយខេត្តសៀមរាប មកក្សត្រស៊ីសុវត្ថិ ។
•នៅឆ្នាំ១៩១៧ មានខេត្តសៀមរាប និងខេត្តជីក្រែង ដែលស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបបច្ចុប្បន្ននេះ។ ពេលនោះបារាំងរៀបចំជនជាតិបារាំង ជាចៅហ្វាយខេត្ត ហើយឲ្យខ្មែរ ដែលមាននាមស្មើចៅហ្វាយខេត្តនោះ ដោយបារាំង ហៅយើងថា ជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តជីក្រែង ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសៀមរាប ។ល។
•នៅឆ្នាំ១៩២១ មានកំណែទម្រង់ធំមួយ ដោយបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលខេត្ត ដែលមានថ្នាក់ ស្រុក ខ័ណ្ឌក្នុងខេត្ត ដោយខេត្តមួយចំនួនចេញ ដូចជា ខេត្តជីក្រែង មកជាស្រុកជីក្រែង ។
•នៅឆ្នាំ១៩២៥ បារាំង បានបង្កើតកងក្រវែលឃុំ គឺជាប៉ូលីសជនបទនៅឃុំ រួចក៏មានបន្តមកជា បាត្រុយ បន្ទាប់ពីបាដេសបារាំងម្នាក់ស្លាប់ពេលទៅយកពន្ធនៅក្រាំងលាវ ។
•នៅឆ្នាំ១៩៣៣ បារាំង បង្កើតសុរិយោដី ដើម្បីយកពន្ធដី ។
•នៅឆ្នាំ១៩៣៤ បានលុបខ័ណ្ឌចោលវិញ ដោយសារគេបង្កើតខ័ណ្ឌ ដើម្បីងាយស្រួលប្រមូលពន្ធ ហើយនៅពេល គេគ្រប់គ្រងការយកពន្ធបានល្អហើយ ក៏លុបថ្នាក់ខ័ណ្ឌចោលវិញ ។
•នៅឆ្នាំ១៩០៣ បង្កើតក្រុមប្រឹក្សា ដោយបារាំង កាន់អំណាច ហើយឲ្យខ្មែរ ចូលក្រុមប្រឹក្សាដើម្បីផ្តល់ប្រឹក្សា ។
•នៅឆ្នាំ១៩០៤ មានខេត្តចំនួន ១២នៅកម្ពុជា ។
•មាន២ក្រុម សរសេរប្រវត្តិខេត្ត មានក្រុមទី១ ចៅហ្វាយខេត្ត និងមន្ត្រីខេត្ត និងក្រុមទី២ ក្រុមស្រាវជ្រាវឥណ្ឌូចិនវិទ្យា នៅឆ្នាំ១៩០៣ ។
•នៅឆ្នាំ១៩៦៤ បានបង្កើតខេត្តព្រះវិហារ ដោយកាត់យកឃុំ៣ របស់ខេត្តសៀមរាប គឺឃុំអន្លង់វែង ឃុំថ្កូវ និងឃុំកោះកែ ។
បើតាមឯកសារមួយផ្សេងទៀតសរសេរថា ក្រោយពីទ័ពខ្មែររបស់ព្រះបាទពញាអង្គច័ន្ធ ឬព្រះបរមរាជាធិរាជ បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ពសៀមឈ្លានពានជាស្ថាពរ នៅព្រះរាជនគរ គឺអង្គរធំ ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ពសៀមរាបស្មើនឹងដី បានជាខ្មែរដាក់ឈ្មោះថា ខេត្តសៀមរាប។ ស្ថានការណ៍បែបនេះធ្វើឲ្យយើងយល់បានថា ជាដើមកំណើតនៃការតាំងឈ្មោះ ខេត្តសៀមរាប តាំងពីរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គច័ន្ទទល់នឹងសព្វថ្ងៃ ទោះបីជា ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង (នង) មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ ។
ទីតាំងទីក្រុងសៀមរាបបច្ចុប្បន្ន ក្នុងចំណោមបណ្តារខេត្ត ផ្សេងៗទៀតនៃប្រទេសកម្ពុជា ។
បើសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារខាងលើមកមើល យើងពិតជាស្លុតចិត្ត កងទ័ពសៀមឈ្លានពាន បានរុករានប្រទេសកម្ពុជាមិនឈប់ឈរជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា ។ ពួកគេក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្តខ្មែរមួយចំនួន ដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដីថៃរួចទៅហើយនោះ ក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅទៅ ចំកណ្តាលបេះដូងនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាតែម្តង គឺទីក្រុងមហានគរដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាប តែពីមុនហៅថា ស្រុកនគរវត្ត ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក ។ ក៏ប៉ុន្តែលើកនេះពួកគេត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ ក្រុងអយុធ្យាវិញ ក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនិងឆ្នាំ ១៥៤១នៃគ.ស ។
កាលបើពិនិត្យទំ័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរ ដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរ យើងដឹងថា ក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ និងដើមរាជ្យរបស់ ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន រវាងឆ្នាំ១២៩៦ សៀមបានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើម នៅ ខេត្តសៀមរាប ក្នុងបំណងយកប្រទេសកម្ពុជាធ្វើជាស្រុក ឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួន ។ ហើយមហិច្ឆតានេះ ពួកគេបានសម្រេចជាស្ថាពរ ព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួន ដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាល ដូចជាខេត្តសុខោទ័យ កំផែងផេត (កំពែងពេជ្រ) និងខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះ ព្រមទាំងអាណាខេត្ត ដទៃៗឯទៀត ដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដងទន្លេមេណាម ដូចជាខេត្តអយុធ្យា សុផាន់បុរី ។ បន្ទាប់ពីបានទទួលជោគជ័យលើខេត្តទាំងឡាយនោះ ពួកគេក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន ។
សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយ ដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់ នៅលើទឹកដីខ្មែរត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទលំពង្សរាជា នៅឆ្នាំ១៣៥២ ។ ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារបានបញ្ជាក់ថា គឺភាគីឈ្លានពានថៃបានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ពខ្មែរ ដោយពួកគេបានកាន់កាប់ទីក្រុងអង្គរធំ នៅឆ្នាំ១៤៣១ ។ មុននឹងដកថយចេញ ពួកគេបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹកខ្មែរជាច្រើនម៉ឺននាក់ នាំទៅកាន់ប្រទេសសៀម ។ ក្នុងឱកាសនោះដែរ ពួកគេក៏បានលួច ប្លន់ ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិខ្មែរគ្រប់ប្រភេទនៅឆ្នាំ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវអោនភាពខ្មែរ ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់សៀម ដែលគ្មានទីបញ្ចប់ ។
ជាការណ៍ពិត ភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តី ក៏ប៉ុន្តែបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមក្នុងផ្នត់គំនិតខ្មែរ ។ បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ គឺក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជា (១៥១៦-១៥៥៥នៃគ.ស) ដែលកងទ័ពសៀមមកឈ្លានពានខ្មែរ ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់និងដី នៅត្រង់ស្ទឹងអង្គរ នៅឆ្នាំ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយ បានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះជា «តំបន់សៀមរាប» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិខ្មែរ អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះ មុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុក ហើយបន្ទាប់មកទៀតជាខេត្តនាសម័យអាណាព្យាបាលបារាំង ។ ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់ គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួន ដែលព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ មិនទាន់ឆ្លាក់រួច ។
ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តី ទ័ពសៀមក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិខ្មែរមិនស្រាកស្រាន្តឡើយ ហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់សម័យលង្វែក ។ នៅឆ្នាំ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពីខ្មែរដោយស្តេចសៀម ព្រះបាទនរិន្ទសួន ។ ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ពសៀម ដែលដឹកនាំដោយស្តេចសៀម ដែលបានយកលែសថា ដោយសារព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជាមិនបានប្រគល់ដីរីសមួយក្បាល បានជាមកវាយលុកទីក្រុងអង្គរធំ ។
បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក ហ្គ្រោរីយេ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជា គឺជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរ ដោយហេតុថា ស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួនក្នុងប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ដូចជាខេត្តនគររាជសីមា ខេត្តបុរីរម្យ សុរិន្ទ្រ ស៊ីសាកេតជាដើម ដែលសៀមបានដណ្តើមបានពីមុនមក ។
យើងមានហេតុផលជាច្រើន ដើម្បីបង្ហាញបញ្ជាក់ថា ហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារថៃ ដូចជាច្បាប់របស់អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនិងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «សៀមរាដ្ឋ» ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ ។ តាមពិតទៅការប្រើពាក្យសៀមរាដ្ឋ (សៀមរ៉ាត) ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយ ដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិ ឬលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាងខ្មែរ និងសៀម ស្ថិតក្នុងស្រុកនគរវត្ត គឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរថៃ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ មិនចង់រំឭកនូវបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពានសៀមតែប៉ុណ្ណោះ ទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រាព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក៏ដោយ ។
យ៉ាងណាមិញ គឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយ ទើបព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ ដែលបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាជាមួយឥណ្ណាម ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុក ឬមឿព្រះនគរវត្ត ជំនួសពាក្យស្រុក ឬមឿងសៀមរ៉ាត ផងដែរ ។
គ្មានឯកសាររបស់ថៃណាមួយ ដើម្បីបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្ត ទៅជាសៀមរាបទេ ហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី៣ ដែលជាសម័យបាងកក ដែលគេហៅថា រតនកោសិន្ទ្រ ។ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះជនជាតិខ្មែរវិញ ឈ្មោះសៀមរាប ពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គច័ន្ទ យ៉ាងប្រាកដឥតក្លែងក្លាយ ទោះជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ។ ព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះ មិនមែនជារឿងចៃដន្យ ឬជំនឿលេងសើច ជាពិសេសក្នុងសម័យកាលមួយដែលខ្មែរ និងសៀមនៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ ដូច្នេះ ការចង់យល់ឲ្យលំអិតពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះ សៀមរាប តម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គម នយោបាយ ហើយអំពើនេះ គឺជាការចាំបាច់បំផុត ។
សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ រៀបរៀងដោយ លោកនួន សុធិមន្ត អធិប្បាយថា នៅឆ្នាំ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ ព្រះអង្គច័ន្ទរាជាទី១ បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀម ដែលឈ្លានពាន ឱ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ ។ ដូច្នេះហើយបានជាព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជាទី១ បានដាក់ឈ្មោះថា សៀមរាប គឺមានន័យថា ទ័ពសៀម ចាញ់រាបដូចកន្ទេល ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ