សូមបង្ហាញប្រិយមិត្តអ្នកអានបានជ្រាបអំពីប្រវត្តិសាវតារខេត្តត្បូងឃ្មុំ ។ ប្រវត្តិនេះស្រង់ពីប្រភព«សៀវភៅប្រវត្តិខេត្តត្បូងឃ្មុំ »ដោយសាលាខេត្តត្បូងឃ្មុំ ឆ្នាំ២០១៧ ។ ១.សាវតារខេត្តត្បូងឃ្មុំតាមពិតទៅខេត្តត្បូងឃ្មុំ ពុំមែនជាឈ្មោះខេត្តថ្មីនោះទេ ឈ្មោះស្រុក ឬខេត្តត្បូងឃ្មុំ…
សូមបង្ហាញប្រិយមិត្តអ្នកអានបានជ្រាបអំពីប្រវត្តិសាវតារខេត្តត្បូងឃ្មុំ ។ ប្រវត្តិនេះស្រង់ពីប្រភព«សៀវភៅប្រវត្តិខេត្តត្បូងឃ្មុំ »ដោយសាលាខេត្តត្បូងឃ្មុំ ឆ្នាំ២០១៧ ។
១.សាវតារខេត្តត្បូងឃ្មុំ
តាមពិតទៅខេត្តត្បូងឃ្មុំ ពុំមែនជាឈ្មោះខេត្តថ្មីនោះទេ ឈ្មោះស្រុក ឬខេត្តត្បូងឃ្មុំ បានលេចឡើងដំបូងក្នុងសិលាចារឹកសម័យក្រោយអង្គរ (IMA.37) ចារនៅលើជញ្ជាំងនៃស្លាបខាងជើង រោងទងខាងកើតនៃប្រាសាទអង្គរវត្តរួចទៅហើយ ។ សិលាចារឹកនេះចារដោយបុរសម្នាក់ឈ្មោះជយនន្ទនៅឆ្នាំ១៧០១។ ក្នុងសិលាចារឹកដដែលនេះ គឺចាររៀបរាប់ពីព្រឹត្តការណ៍ដែលព្រះរាជាបានដំឡើង បុណ្យសក្តិឱ្យគាត់មានងារជាស្តេចក្រាញ់ «អរជូន» ត្រួតត្រាដែនដីខេត្តត្បូងឃ្មុំ ។
រហូតដល់ដើមសតវត្សទី១៩ ឃើញមានឯកសារមួយចំនួនដូចជា ព្រះរាជពង្សាវតារ ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍រឿងទុំទាវ រឿងហ្លួងព្រះស្តេចកន ដែលជារឿងព្រេងនិទានបែបប្រវត្តិសាស្ត្រ ព្រមទាំងឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើនទៀត ទាំងភាសាខ្មែរ និងបរទេស ហើយភាគច្រើនឯកសារជាភាសាបារាំងសុទ្ធតែបានសរសេររៀបរាប់អំពីឈ្មោះស្រុក ឬខេត្តត្បូងឃ្មុំ ។ នៅពេលប្រទេសខ្មែរស្ថិតក្រោមអាណានិគមនិយមបារាំង(របបអាណាព្យាបាលរបស់បារាំង)ចន្លោះឆ្នាំ១៨៦៣ ដល់១៩៥៣ ឃើញមានឯកសារដែលសរសេរពីការបង្កើតខេត្ត ស្រុក ខណ្ឌ ឃុំ និងភូមិ ។
ជាក់ស្តែងខេត្តកំពង់ចាមបង្កើតនៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៨៨៥ ហើយមន្ត្រីបារាំងម្នាក់ឈ្មោះហ្វ្រង់ស័រ បូឌាន់ (Francois Baudoin) ជាអ្នកត្រួតត្រាពីលើចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរ ។ ខេត្តកំពង់ចាមកាលណោះ មានស្រុកចំនួនដប់ជាចំណុះ គឺស្រុកកំពង់សៀម ក្រូចឆ្មារ ព្រៃឈរ ជើងព្រៃ កងមាស កោះសូទិន ស្រីសន្ធរ មេមត់ ស្ទឹងត្រង់ និងស្រុកត្បូងឃ្មុំ ។ កំណែទម្រង់លើវិស័យរដ្ឋបាលនៅក្នុងរបបអាណាព្យាបាលបារាំង បានធ្វើឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ពិសេសក្នុងរាជ្យព្រះបាទអង្គឌួង និងព្រះបាទនរោត្តម ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៩៧ ត្បូងឃ្មុំត្រូវគេដំឡើងពីស្រុកឱ្យទៅជាខេត្ត ដែលកាលណោះមានខេត្តចំនួន ៥៧ ប៉ុន្តែពុំមានខេត្តកំពង់ចាមទេ ។
លុះដល់ឆ្នាំ១៩១៧ មានការរុះរើចំនួនខេត្តម្តងទៀត ដោយបន្ថយពី៥៧ខេត្តមកនៅត្រឹម៥១ខេត្តវិញ ហើយត្បូងឃ្មុំនៅជាខេត្តដដែល ។ រហូតដល់ទសវត្ស១៩២០ ក៏មានកំណែទម្រង់រចនាសម្ព័ន្ធវិស័យរដ្ឋបាលជាថ្មីទៀត ហើយនៅពេលនោះរក្សាទុកខេត្តតែ១៣ ប៉ុណ្ណោះ ដោយត្បូងឃ្មុំធ្លាប់ជាខេត្តកាលពីមុនមកនោះត្រូវប្រែក្លាយឱ្យទៅជាស្រុកមួយរបស់ ខេត្តកំពង់ចាមវិញ ។
ចាប់ពីពេលនោះមក យើងពុំឃើញមានការផ្លាស់ប្តូរទៀតឡើយ រហូតមកទល់នឹងឆ្នាំ២០១៤ ទើបរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា សម្រេចប្រែក្លាយទឹកដីត្បូងឃ្មុំ ឱ្យទៅជាខេត្តវិញ ដូចពីអតីតកាលជាង១០០ឆ្នាំមុន។
បើពិនិត្យលើកេរដំណែលប្រវត្តិសាស្ត្រវិញឃើញថា នៅលើទឹកដីនៃខេត្តត្បូងឃ្មុំ គឺមានទាំងមរតករូបី និងអរូបីរូបិយមានដូចជាបន្ទាយគូ ឬភូមិមូល ទីបញ្ចុះសព របស់របរប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃសំណង់សាសនា សំណង់រក្សាទឹកជាដើម ដែលបង្កើតឡើង ដោយមនុស្សតាំងពីរាប់ពាន់ឆ្នាំមុន។ រីឯមរតកវប្បធម៌អរូបីវិញ មានច្រើនទម្រង់បាន បន្តរស់នៅជាមួយប្រជាជន ដូចជាស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ និងរឿងព្រេងនិទាន ផ្សេងៗ ដែលខ្លះជាប់ទាក់ទងជាមួយកំណើតទឹកដី និងឈ្មោះខេត្ត គឺដក់ជាប់ក្នុងការចងចាំ របស់អ្នកស្រុកនៅឡើយ ។
មិនតែប៉ុណ្ណោះគេថែមទាំងបង្កើតឱ្យមានរូបរាងឡើង ហាក់ដូចជារឿងទាំងនោះ ជារឿងពិតអ៊ីចឹង ។ កាលដែលគេខិតខំប្រឌិតឡើងនេះ ពុំមែនជាការខុសឆ្គងនោះឡើយព្រោះ អ្វីៗទាំងនោះ គឺធ្វើឡើងក្នុងក្របខណ្ឌនៃការគោរពប្រតិបត្តិផង និងជាផ្នែកមួយចូលរួមក្នុងការថែរក្សាមរតកផង ។ តាមរយៈឈុតឆាកខ្លះនៃសាច់រឿងទាំងនោះ យើងសង្កេតឃើញថាភូមិ ឃុំ ស្រុកមួយចំនួន ជាប់ឈ្មោះទៅតាមសាច់រឿងហើយក្លាយជា ឈ្មោះផ្លូវការរហូតដល់ សព្វថ្ងៃនេះ ។ ដូច្នេះឈ្មោះខេត្តត្បូងឃ្មុំដែលបង្កើតថ្មីឡើងវិញនាពេលនេះ គឺក្នុងន័យរដ្ឋបាលប៉ុណ្ណោះ ឯទឹកដីវិញ គឺពុំមែនថ្មីឡើយ ។
ការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបបគំហើញ និងឯក សារពាក់ព័ន្ធជាច្រើនទៀត បានបញ្ជាក់យ៉ាង ច្បាស់ថាកំណើតទឹកដីត្បូងឃ្មុំ បានកកើតឡើងតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រប្រហែល១០០០ឆ្នាំមុនគ្រឹស្តសករាជមកម្ល៉េះ ដែលមានមនុស្សមកតាំងទីលំនៅជាក្រុម ឬជាសហគមន៍ ។ ជាក់ស្ដែងតាមរយៈកំណាយនៅស្ថានីយបន្ទាយគូ នៅក្នុងស្រុកពញាក្រែក និងស្រុកមេមត់កន្លងមក បានរកឃើញដូចជា៖ កុលាលភាជន៍ ឧបករណ៍ថ្ម ខ្នារថ្ពិចអំបោះ គ្រាប់លុញ កងដៃថ្ម អង្កាំថ្ម ជាដើម ។
ចំណែកកំណាយនៅទីបញ្ចុះសពស្ថិត នៅឃុំវាលម្លូ ស្រុកពញាក្រែកឯណេះវិញ បានរកឃើញក្អម ឆ្នាំង ឧបករណ៍ថ្ម គ្រឿងអលង្ការ ធ្វើពីសំរឹទ្ធិ និងដែក អង្កាំកែវ ក្រវិលកែវ កាំបិតស្នៀត លំពែង ។ល។ រីឯនៅតាមទួល ស្ថានីយដែលអ្នកស្រុកហៅ «ភ្នំអំបែង»ឬ «ទួលអំបែងចេះ» ស្ថិតនៅឃុំប្រធាតុ ស្រុកអូររាំងឪ និងឃុំថ្មពេជ្រស្រុកត្បូងឃ្មុំ ក៏បានរកឃើញសំណល់ ជាវត្ថុប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ ដូចជា៖ អំបែង ក្អម ឆ្នាំង និងឧបករណ៍ថ្មជាដើម ។
ទន្ទឹមនឹងនេះសំណង់ប្រាសាទ និងសំណង់ស្ថាបត្យកម្មដែលបានសាងសង់ ក្នុងសម័យមុនអង្គរដែលនៅសេសសល់សព្វថ្ងៃនេះរួមមាន៖ ប្រាសាទព្រះធាតុព្រះស្រី (ព្រះធាតុបាស្រី) សង់នៅសតវត្សទី៦ ប្រាសាទខ្នាយវាន សង់នៅសតវត្សទី៦-៧ ប្រាសាទព្រះធាតុ សង់នៅឆ្នាំ៦៥៥ ប្រាសាទដំរិលប្រាសាទព្រះធាតុស្រម ទួលយាយទេព និងផ្ដែរនៅវត្តដូនរតន៍។ ដោយឡែកដើមសម័យអង្គរនៅចន្លោះចុងសតវត្សទី៨ និងដើមសតវត្សទី៩ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បានបង្កើតទីក្រុងមួយស្ថិតក្នុងភូមិសាស្ត្រ ទឹកដីត្បូងឃ្មុំសព្វថ្ងៃនៅក្នុងឃុំដូនតី ស្រុកពញាក្រែក ដែលមានឈ្មោះថា «ឥន្ទ្របុរ» ជារាជធានីដំបូងរបស់ព្រះអង្គមុនពេលដែលទ្រង់យាងទៅគង់នៅតំបន់អង្គរ ខេត្តសៀមរាប ។
ក្នុងសម័យក្រោយអង្គរ ព្រឹត្តិការណ៍ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ធំៗ ពីរបានកើតឡើង ។ ទីមួយ ក្នុងរជ្ជកាលហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានសាងសង់រាជធានីបន្ទាយព្រៃនគរក្នុងឆ្នាំ ១៥១៤ សព្វថ្ងៃហៅថា «ព្រៃនគរក្នុង»ស្ថិតក្នុងភូមិចន្លក់ដូនតី ខេត្តត្បូងឃ្មុំ ដោយដាក់ឈ្មោះថា «ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យបន្ទាយព្រៃនគរ» ឬ «ក្រុងស្រឡប់ដូនតីព្រៃនគរបវររាជធានី» ។
ទីពីរ រឿងទុំទាវដែលបានរំលេចរឿងរ៉ាវជាច្រើនទាក់ទងទឹកដីខេត្តត្បូងឃ្មុំក្នុងអំឡុងចុងសតវត្សទី១៦ ដោយមានស្ដេចក្រាញ់ឧកញ៉ាអរជូន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងទឹកដីត្បូងឃ្មុំ។ រឿងទុំទាវបានដក់ជាប់ក្នុងអារម្មណ៍របស់មនុស្សគ្រប់មជ្ឈដ្ឋានមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
គួរបញ្ជាក់ថាមុនការត្រួតត្រារបស់បារាំង ដែនដីខ្មែរទាំងមូលបានបែងចែកជាតំបន់ ដែលខ្មែរបុរាណហៅថា «ដី» ហើយ«ដី» នីមួយៗ មានពី៦ ទៅ១០ខេត្ត គ្រប់គ្រងផ្ទាល់ដោយព្រះរាជាឧបរាជ្យ និងព្រះរាជមាតា ។ លុះក្រោយមកស្ថិតក្រោម អំណាចត្រួតត្រារបស់រាជវង្ស «ដី» នីមួយៗ ត្រូវបានព្រះរាជាប្រគល់ឲ្យមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ដែលកាលនោះ មានងារជាស្ដេចក្រាញ់ ជាអ្នកគ្រប់គ្រង ។ ជាក់ស្ដែងនៅក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទស្រីធម្មរាជា (១៦២៩-១៦៣០) បានតែងតាំងស្ដេចក្រាញ់ប្រាំរូប ឲ្យត្រួតត្រាដែនដីចំនួន៥ គឺដីត្បូងឃ្មុំគ្រប់គ្រងដោយឧកញ៉ាអរជូន ដីកំពង់ស្វាយគ្រប់គ្រងដោយឧកញ៉ាតេជោ ដីទ្រាំងត្រួតត្រាដោយឧកញ៉ាពិស្ណុលោក ដីពោធិ៍សាត់គ្រប់គ្រងដោយ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ដីបាភ្នំត្រួតត្រាដោយឧកញ៉ាធម្មាតេជោ ។
អំណេះតមក ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលដែនដី ត្រូវបានបែងកែសម្រួលជាបន្តបន្ទាប់ តួយ៉ាងដូចជាខេត្តត្បូងឃ្មុំ បានផ្លាស់ពីតំបន់ត្បូងឃ្មុំ ដីត្បូងឃ្មុំទៅជាស្រុកត្បូងឃ្មុំ ជាខេត្តត្បូងឃ្មុំ និងពីខេត្តត្បូងឃ្មុំទៅជាស្រុក ត្រឡប់ចុះត្រឡប់ឡើង និងចុងក្រោយ ទើបរាជរដ្ឋាភិបាលសម្រេចប្រែក្លាយជាខេត្តត្បូងឃ្មុំវិញ តាមព្រះរាជក្រឹត្យលេខ នស/រកត/១២១៣/១៤៤៥ ចុះថ្ងៃទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០១៣ ដោយបំបែកចេញពីខេត្តកំពង់ចាម ហើយប្រកាសដាក់ឲ្យដំណើរការជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី០២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៤ ។
២.និមិត្តសញ្ញាខេត្ត
១. ភូមិសាស្ត្រ
២. បរិស្ថាន និងធម្មជាតិ
៣. ប្រវត្តិសាស្ត្រ
៤. រឿងព្រេងនិទាន
ការជ្រើសរើសយកកត្តាទាំងបួនខាងលើមកផ្សំបញ្ចូលគ្នាប្រសូត្រចេញជានិមិត្តសញ្ញាបែបនេះគឺចង់រំលេចឲ្យឃើញពីសក្តានុពលរបស់ខេត្ត និងឆ្លុះបញ្ចាំងពីអត្តសញ្ញាណរបស់ខេត្តនេះ តាមរយៈមរតកវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងធនធានធម្មជាតិដែលមាននៅលើទឹកដីនៃខេត្តត្បូងឃ្មុំនាពេលសព្វថ្ងៃ ។
ក.ទំរង់ទូទៅនៃនិមិត្តសញ្ញា
និមិត្តសញ្ញានេះមានរាងមូលព័ទ្ធដោយខ្សែពណ៌ត្នោតពីរជាន់ខាងក្រៅធំ ខាងក្នុងតូច និងខណ្ឌដោយផ្ទៃពណ៌ស ។ ផ្ទៃខាងក្នុងពណ៌ត្នោតស្រាល ខណ្ឌដោយខ្សែពណ៌សរាងឆកោណតំណាងឱ្យសំណុលឃ្មុំ ។ នៅចំកណ្ដាលមានរូបជើងពានពណ៌ត្នោត ។ ចំណែកខាងផ្នែកខាងលើមានរំលេចអក្សរពណ៌ខៀវថា `«ខេត្តត្បូងឃ្មុំ» ។ ចំណែកនៅខាងក្រោមជើងពានមានលម្អដោយចង្វាយក្បាច់អង្គរ ដែលមានផ្ទៃក្បាច់ពណ៌បៃតងរំលេចដោយទម្រង់ក្បាច់ពណ៌ស ។
ខ.អត្ថន័យនៃនិមិត្តសញ្ញា
រង្វង់ព័ទ្ធជុំវិញ
រង្វង់ខ្សែពីរជាន់ព័ទ្ធជុំវិញតំណាងឲ្យស្ថានីយបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ «បន្ទាយគូ ឬភូមិមូល» ។ ខ្សែខាងក្រៅធំតំណាងឲ្យកំពែងដីខាងក្រៅឯខ្សែតូចខាងក្នុងតំណាងឱ្យដីទួលព័ទ្ធជុំវិញមាត់គូ ដែលអ្នកខ្លះហៅថាកំពែងខាងក្នុង ។ ចំណែកខ្សែសខណ្ឌពណ៌ត្នោតទាំងពីរតំណាងឱ្យគូទឹក ។ តាមរយៈការស្រាវជ្រាវផ្នែកបុរាណវិទ្យាស្ថានីយ៍ »បន្ទាយគូឬភូមិមូល» ជាកន្លែងមនុស្សរស់នៅតាំងពី១០០០ឆ្នាំមុនគ្រឹស្តសករាជ ។
បន្ទាយគូនេះគេបានរកឃើញភាគច្រើននៅតំបន់ដីក្រហមក្នុងស្រុកមេមត់ និងពញាក្រែកនៃខេត្តត្បូងឃ្មុំ ហើយមួយចំនួនទៀតរកឃើញនៅតំបន់ដីក្រហមក្នុងស្រុកស្នួល ខេត្តក្រចេះព្រមទាំងនៅក្នុងតំបន់ដីក្រហមនៃប្រទេសវៀតណាមផងដែរ ។ លោក ប៊ែរណាហ្វីលីព ហ្រូសលីយេ អ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំង បានកំណត់ឈ្មោះស្ថានីយ និងវត្ថុដែលរកឃើញនៅតំបន់ខាងលើនេះថា «អារ្យធម៌មេមត់» ដែលជាអរិយធម៌ចាស់ជាងគេនៅតំបន់ដីក្រហមនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។
ផ្នែកខាងក្នុង
ផ្ទៃខាងក្នុងគឺតំណាងសំបុកឃ្មុំ និងទឹកឃ្មុំ។ វត្ថុដ៏មានតម្លៃរបស់ឃ្មុំដែលអ្នកស្វែងរកឃ្មុំប្រាថ្នាចង់បាននោះ គឺ «ក្បាលទឹកឃ្មុំ» ជាទីប្រមូលផ្ដុំដោយទឹកឃ្មុំមានរសជាតិផ្អែមឈ្ងុយឆ្ងាញ់ផង និងសម្រាប់ជាឱសថ ផ្សេងៗផង ។ ប្រសិនបើយោងលើពាក្យ «កបាល» ឬ«ក្បាល»ជាពាក្យសំស្ក្រឹតត្រូវគ្នានឹងពាក្យខ្មែរថា «ត្បូង»។ ដូច្នេះពាក្យថា «ក្បាលទឹកឃ្មុំ» ដែលយើងប្រើសព្វថ្ងៃនេះ គឺប្រហែលជាអ្នកស្រុកហៅខ្លីថា «ត្បូងឃ្មុំ» ដូច្នេះក៏មិនដឹង ។ ម្យ៉ាងទៀតឃ្មុំស្ថិតក្នុងអម្បូរសត្វល្អិតរស់នៅជាក្រុម ដែលមានការតស៊ូអត់ធ្មត់ និងឧស្សាហ៍ព្យាយាម មានសាមគ្គីគ្នាល្អ។ ហេតុនេះការយកឃ្មុំមកដាក់ក្នុងនិមិត្តសញ្ញានេះ ក៏ចង់បង្ហាញពីគ្នានិមិត្តរូបនៃការតស៊ូ និងរួបរួមសាមគ្គីគ្នាជាធ្លុងមួយ ។ ចំណែកទឹកឃ្មុំជានិមិត្តរូបនៃការរស់នៅដ៏ផ្អែមល្ហែមក្នុងសហគមន៍ក៏ដូចជាសង្គមជាតិទាំងមូល ។
រូបជើងពាននៅកណ្ដាល
រូបសំខាន់បំផុតនៅចំកណ្ដាលដែលជ្រើសរើសធ្វើជានិមិត្តសញ្ញារបស់ខេត្តត្បូងឃ្មុំនោះគឺ«ជើងពានបុរាណ» ធ្វើពីដីដុត(កុលាលភាជន៍) ដែលរកឃើញពេលធ្វើកំណាយស្រាវជ្រាវនៅស្ថានីយបន្ទាយគូស្ថិតក្នុងក្រុមហ៊ុនចំការកៅស៊ូក្រែកកាលពីឆ្នាំ១៩៩៨ ។ បើសង្កេតទៅលើរូបជើងពាននេះ គឺមានសណ្ឋានដូចជាជើងពានប្រដាប់ប្រើប្រាស់សព្វថ្ងៃនេះដែរ ។ ផ្អែកលើលទ្ធផលសិក្សាវិភាគកំណត់អាយុកាលលើបុរាណវត្ថុជាច្រើន ដែលស្ថិតក្នុងជម្រៅដីជាមួយគ្នាជើងពាននេះមានអាយុជាង៣០០០ឆ្នាំ។ ជើងពានជាប្រដាប់សំរាប់ដាក់ទ្រវត្ថុមានតម្លៃ គម្ពីក្បួនច្បាប់ ផ្សេងៗ គ្រឿងសក្ការបូជាសម្រាប់ថ្វាយព្រះ ឬវត្ថុគង់ខ្ពស់សម្រាប់ព្រះរាជាជាដើម ។ ម្ល៉ោះហើយជើងពានជានិមិត្តរូបនៃចំណេះដឹង ភាពខ្ពង់ខ្ពស់ និងភាពពិសិដ្ឋ ។
អក្សរពណ៌ខៀវ «ខេត្តត្បូងឃ្មុំ»
ជាប្រភេទអក្សរមូលដែលវិវត្តន៍មកពីអក្សរខ្មែរសម័យអង្គរ ។ ចាប់ពីសម័យក្រោយអង្គរ (សតវត្សទី១៤/១៥) មកគេច្រើនប្រើអក្សរមូលនេះដើម្បីចារលើសាស្ត្រា ឬក្រាំង ផ្សេងៗ។ អក្សរនេះនៅតែមានប្រជាប្រិយភាពរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
ចង្វាយក្បាច់អង្គរ
ចង្វាយក្បាច់នៅពីក្រោមជើងពានគឺជាក្បាច់មួយប្រភេទហៅថា «ក្បាច់អង្គរ» ។ ក្បាច់នេះឃើញបុព្វបុរសខ្មែរនិយមឆ្លាក់តុបតែងលម្អនៅតាមប្រាណប្រាសាទ និងទីសក្ការៈនានា ហើយបន្តឥតដាច់ពីសម័យបុរាណរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ ។ ក្បាច់លំអទាំងឡាយគឺច្នៃរចនាចេញពីធម្មជាតិជាពិសេសរុក្ខជាតិមានដើម ទង ស្លឹក ផ្លែ ផ្កាជាដើម ។ ម្ល៉ោះហើយ ក្បាច់មិនមែនគ្រាន់តែជាគ្រឿងសម្រាប់តុបតែងលម្អប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏បង្ហាញឲ្យឃើញពីការចម្រើនលូតលាស់ភោគផល ធនធានធម្មជាតិ និងភាពសម្បូណ៍សប្បាយនៅក្នុងសង្គមដែរ ។
ហេតុដូច្នេះហើយ ចង្វាយក្បាច់អង្គរដែលលើកយកមកលម្អនៅក្នុងនិមិត្តសញ្ញានេះជានិមិត្តរូបនៃស្ពានតភ្ជាប់រវាងអរិយធម៌រុងរឿងពីអតីតកាលមកបច្ចុប្បន្នកាលផង និងជាសញ្ញានៃកសិ-ឧស្សាហកម្មមានដូចជាកៅស៊ូ ដំឡូងមី ស្វាយចន្ទី និងម្រេចជាដើមដែលជាសក្កានុពលសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខេត្តតែម្ដង ។
ពណ៌
រង្វង់មូលពីរជាន់ព័ទ្ធជុំវិញផ្នែកខាងក្រៅនៃនិមិត្តសញ្ញានេះមានពណ៌ត្នោតគឺតំណាងឲ្យតំបន់ដីក្រហមរបស់ខេត្តត្បូងឃ្មុំ ។ ផ្ទៃរបស់និមិត្តរូបសញ្ញារាង៦ជ្រុងតូចគឺចម្លងចេញពីសំបុកឃ្មុំ។ ជើងពាននៅចំកណ្ដាលរំលេចដោយពណ៌ដី គឺតំណាងឲ្យដីក្រហមនៃខេត្តត្បូងឃ្មុំផង និងពណ៌ដើមរបស់កុលាលភាជន៍ ។ រីឯអក្សរ «ខេត្តត្បូងឃ្មុំ» មានផ្ទៃពណ៌ខៀវ គឺតំណាងឲ្យសេរីភាពផង និងតំណាងឲ្យអាកាសធាតុមូសុងផង ។ ចំណែក ចង្វាយក្បាច់អង្គរបែកពណ៌បៃតង គឺតំណាងឲ្យសក្តានុពលនៃដំណាំកសិ-ឧស្សាហកម្មរបស់ខេត្ត មានដូចជាម្រេច ពិសេសដំណាំកៅស៊ូ ដែលគេចាត់ទុកជា «មាសសលើដីក្រហម» ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ