ចង់ដឹងអត់ថា ស្នាព្រះហស្ថព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ មានអ្វីខ្លះ?
- ភ្នំពេញ
រាជធានីភ្នំពេញ ៖ កាលណាយើងនឹកដល់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរដែលល្បីល្បាញ កាលពីសម័យបុរាណ គេប្រាកដជានឹកឃើញមុនគេដល់ «ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧» (គ.ស.១១៨១ – ១២២០) ព្រោះគេដឹងថា…
រាជធានីភ្នំពេញ ៖ កាលណាយើងនឹកដល់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរដែលល្បីល្បាញ កាលពីសម័យបុរាណ គេប្រាកដជានឹកឃើញមុនគេដល់ «ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧» (គ.ស.១១៨១ – ១២២០) ព្រោះគេដឹងថា…
រាជធានីភ្នំពេញ ៖ កាលណាយើងនឹកដល់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរដែលល្បីល្បាញ កាលពីសម័យបុរាណ គេប្រាកដជានឹកឃើញមុនគេដល់ «ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧» (គ.ស.១១៨១ – ១២២០) ព្រោះគេដឹងថា ទ្រង់បានរំដោះប្រទេសជាតិចេញពីការឈ្លានពានរបស់ចាម្ប៉ា និងបានកសាងនូវសម្មិទ្ធិផលជាច្រើន ជាពិសេស គឺប្រាង្គប្រាសាទដែលឧទ្ទិស ដល់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ពាសពេញដែនដីកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ ។ នេះបើយោងតាមទូរទស្សន៍ជាតិកម្ពុជាចេញផ្សាយនាថ្ងៃទី២៧ ខែមិថុនានេះ ។
ប៉ុន្តែ បើយើងគិតថយក្រោយមុនដល់រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បន្តិច យើងនឹងឃើញព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលគេគិតថា ទ្រង់ក៏ជាព្រះមហាក្សត្រឆ្នើម ស្ទើរលើសពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏អាចថាបាន ព្រោះសម្មិទ្ធិផលដែលសាងក្នុងរាជ្យរបស់ទ្រង់ សព្វថ្ងៃមាននៅរាយប៉ាយពាសពេញផ្ទៃប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ហើយនៅបណ្តាប្រទេសជិតខាងយើងមានសៀម លាវ ដែលមួយផ្នែកជាអតីតដែនដីខ្មែរកាលពីបុរាណ ក៏មាននូវសេសសស់សំណង់ប្រាសាទក្នុងរាជ្យទ្រង់ច្រើនក្រាស់ក្រែលណាស់ដែរ នោះគឺព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ។
ចង់ដឹងថា តើសាវតារ, ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយ, ស្នាព្រះហស្ថទ្រង់មានលក្ខណៈអស្ចារ្យយ៉ាងណានោះ សូមអានអត្ថបទខាងក្រោមជាបន្តបន្ទាប់ និងគយគន់នូវរូបភាពនៃប្រាសាទដែលជាស្នាព្រះហស្ថទ្រង់មួយចំនួនដែលខ្ញុំបានចែករំលែកជូន។
បន្ទាប់ពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ សោយទិវង្គតនៅព្រះជន្ម៤០វស្សាជាង ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី១ បានឡើងសោយរាជ្យបន្តនៅគ.ស.១០០១។ ព្រះអង្គត្រូវជាក្មួយមហេសីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥។
ទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យពុំមានអ្វីជាសម្មិទ្ធិផលច្រើនឡើយ ដ្បិតព្រះអង្គសោយរាជ្យបានតែមួយឆ្នាំ ក៏សោយទិវង្គតវិញនៅគ.ស.ឆ្នាំ១០០២។ ម្ល៉ោះហើយ សិទ្ធិក្នុងការស្នងរាជ្យបន្តពិតជាមានការតវ៉ា ហើយបញ្ចប់ទៅវិញដោយការបង្កើតសន្តិវង្សថ្មីមួយទៀត។
ភាពក្សេមក្សាន្តបានចុះថយខ្លាំងនៅដើមស.វ.ទី១១ ចាប់ពីពេលដែលព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័នឡើងគ្រងរាជ្យនៅឆ្នាំ១០០២។ គេពុំដឹងថាព្រះអង្គមានខ្សែស្រឡាយខាងណាទេ ហើយក៏មិនដឹងថាទ្រង់មានសិទ្ធិស្របច្បាប់ក្នុងការស្នងរាជ្យសម្បត្តិឬយ៉ាងណាទេ? តែព្រះអង្គត្រូវគេកំចាត់ចេញពីអង្គរនៅឆ្នាំ១០០៦។ សិលាចារឹកក្នុងរាជ្យព្រះអង្គឃើញមានចន្លោះឆ្នាំ ១០០៣ ដល់ ១០០៦ នៅតំបន់អង្គរ និងនៅតំបន់ផ្សេងទៀតនៅក្នុងខេត្តកំពង់ធំ បាត់ដំបង សៀមរាប។ ក្នុងពេលនោះមានក្សត្រមួយអង្គ (អនាគតព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១) ជំទាស់មិនទទួលស្គាល់រាជ្យរបស់ទ្រង់ ហើយប្រកាសធ្វើសង្គ្រាមដណ្តើមរាជ្យសម្បត្តិអស់រយៈពេលច្រើនឆ្នាំ។ រជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័នបានបញ្ចប់ដោយការច្បាំងដណ្តើមរាជ្យពីសំណាក់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១។
អ្នកស្រាវជ្រាវមិនបានដឹងច្បាស់លាស់អំពីរាជ្យរបស់ព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័ននោះទេ ប៉ុន្តែគេយល់ថា ប្រហែលជានៅចន្លោះឆ្នាំ១០០៦-១០១០ ព្រះអង្គបានបាត់ពីឆាកនយោបាយ ហើយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១បានឡើងសោយរាជ្យបន្តនៅតំបន់អង្គរ។
លោក George Coedes ជាអ្នកប្រវតិ្តវិទូបារាំង និងលោក L.P. Briggs យល់ថាព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ជាស្តេចចម្បាំងវាតទីទឹកដីមួយអង្គ យាងមកពីឧបទ្វីបម៉ាឡេស៊ី ព្រោះលោកទាំងពីរបានសិក្សាសិលាចារឹកក្នុងរាជ្យព្រះអង្គឃើញមានគោរម្យងារព្រះអង្គថា «កំត្វន៑» ដែលពាក្យម៉ាឡេស៊ី «តួន» ប្រែថា «លោកម្ចាស់»។ ក្រោយមក ទើបលោក Coedes បានដឹងថាពាក្យ «កំត្វន៑» ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដែលចង់និយាយអំពីការបន្តទាយាទខាងស្រី (តោន៑, ត្វន៑ ត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរទំនើបថា «ដូន»។
ក្រោយមកលោក Michael Vickery បានសិក្សាបន្ថែមលើសិលាចារឹកជាច្រើនក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ហើយបានសនិ្នដ្នានថ្មីថា ព្រះអង្គទំនងជាមនុស្សនៅក្នុងគ្រួសារដ៏មានអំណាចមួយ ដែលមានប្រវត្តិចាស់ជាងគ្រួសារដែលទើបចាប់ផ្តើមសកម្មភាពពីរាជ្យស្តេចជ័យវរ្ម័នទី២ (K.១៣៦) ហើយព្រះអង្គទំនងមានស្រុកកំណើតនៅខាងត្បូងឬឦសានតំបន់អង្គរ (ក្រចេះ ត្បូងឃ្មុំ កំពង់ធំ កំពង់ចាម)។
សិលាចារឹកក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ចាប់ផ្តើមដំបូងៗនៅក្រុមប្រាសាទរបងរមាស ខេត្តកំពង់ធំ (K.១៥៣) នៅក្រចេះ (K.១២៥) នៅជីក្រែង (K.៤៦៨) និងមាននៅកំពង់ចាម (K.៨៩ និង K.១៦១) ចន្លោះគ.ស.ឆ្នាំ១០០១ ដល់ ១០០៣។
រជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ចាប់ផ្តើមជាមួយសង្គ្រាមស៊ីវិលមួយនៅដើមស.វ.ទី១១ ដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ ជាមួយនឹងស្តេចជ័យវីរវរ្ម័ន ប្រហែលក្នុងពេលដែលព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី១ស្នងរាជ្យបន្តពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ ក្នុងឆ្នាំ១០០១ ។ ដូច្នេះ សង្គ្រាមដំបូងប្រហែលកើតឡើងរវាងបក្ខពួកបីក្រុម គឺខាងព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី១ ជាមួយនឹងអ្នកដឹកនាំគ្រួសារមន្ត្រីពីរក្រុម ហើយគ្មានបញ្ជីរាយនាមសន្តិវង្សច្បាស់លាស់ទេ ទាំងព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័ន និងព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័ន ហើយប្រហែលស្តេចទាំងពីរអង្គនៅក្រៅរាជវង្សស្តេចសំខាន់ពីរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ដល់ជ័យវរ្ម័នទី៥ ។
នៅក្រោយឆ្នាំ១០០៦ ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ គង់នៅរាជធានីអង្គរ ហើយក្នុងឆ្នាំ១០១១ នៅពេលដែលព្រះអង្គបានឈ្នះសង្គ្រាមជាស្ថាពរ ទ្រង់បានឲ្យគេចារសិលាចារឹកយ៉ាងវែងដែលនិយាយពីពាក្យសម្បថរបស់មន្ត្រីតាមខេត្ត ចារឹកនៅប្រាសាទភិមាសអាកាស និងប្រាសាទឃ្លាំង (K.២៩២, K.៤៦៦-៤៦៨, K.៥៥១-៥៥២)។ ក្នុងឃ្លាមួយនៃសម្បថនោះបានសរសេរថា «នឹងមានភក្តីភាពតែចំពោះព្រះអង្គតែមួយអង្គគត់ បើនរណាហ៊ានក្បត់ សូមឲ្យធ្លាក់ទៅនរក ដរាបណាលែងមានព្រះចន្ទ្រ និងព្រះអាទិត្យ»។
ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពទឹកដីអង្គរទៅកាន់តែឆ្ងាយ ។ មានសិលាចារឹកមួយនៅលពបុរី (ស្រុកសៀមសព្វថ្ងៃ) បាននិយាយរៀបរាប់អំពីអំណាចរបស់ទ្រង់។
ចំណែក នៅក្នុងសិលាចារឹកសម្បថក៏មាននិយាយអំពីមន្ត្រីមួយចំនួនដែលមានងារថា «ម្រតាញ» មកពី «ស្រុក» នៅ «ប្រមាណ» ល្វោ មិនឆ្ងាយប៉ុន្មានខាងជើងអយុធ្យា រាជធានីថៃសម័យក្រោយអង្គរ។ លោក Vickery បានសិក្សាសិលាចារឹកជាច្រើននៅសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ បានបញ្ជាក់ថា ការពង្រីកវិសាលភាពទឹកដីរបស់ទ្រង់ទៅកាន់តំបន់រៀបរាប់ខាងលើនេះ ពុំមែនមានន័យថាខ្មែរយើងទៅឈ្លានពានទឹកដីជនជាតិថៃទេ ។ ពោល គឺតំបន់នោះជាតំបន់ដែលជនជាតិខ្មែរនាសម័យនោះរស់នៅយូរណាស់មកហើយ ដែលគេរកឃើញថា ខ្មែរយើងរស់នៅទីនោះចាប់ពីស.វ.ទី៧ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទឦសានរ្ម័នទី១មកម្ល៉េះ ហើយសិលាចារឹកមួយនៅស.វ.ទី៧ ក៏បានបញ្ជាក់ថា បុត្រាច្បងរបស់ព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ ឈ្មោះថា «សីវទត្ត» ជាអ្នកដឹកនាំ ឬជាចៅហ្វាយខេត្តនៅទីនោះផងដែរ។ ពោល គឺការពង្រីកទឹកដីនេះ ជាទំនាក់ទំនងមួយប្រកបដោយសន្តិភាព ព្រោះប្រជាជនដែលរស់នៅទីនោះគឺសុទ្ធសឹងតែជាខ្មែរ ។
សិល្បៈនៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ គេបានចាត់ចូលក្នុងសិល្បៈអន្តរកាលរវាងរចនាបថឃ្លាំង និងរចនាបថបាភួន ។ នៅក្នុងសម័យកាលនោះ គេនិយមសាងសង់ប្រាសាទអំពីថ្មភក់ និងប្រាសាទធ្វើពីឥដ្ឋក៏នៅតែបន្តមាន ។ លក្ខណៈស្ថាបត្យកម្មនៅក្នុងរាជ្យរបស់ទ្រង់មានដូចតទៅ៖ ប្រាសាទមានខឿនច្រើនថ្នាក់ និងមានប្រាង្គនៅខាងលើ, មានថែវនៅព័ទ្ធជុំវិញ, ថែវមានដំបូលធ្វើអំពីថ្ម, ប្រាង្គមានប្លង់បាតរាងកាកបាទ និងមានទ្វារចេញចូលនៅគ្រប់ទិសទាំង៤។ ប្រាសាទសំខាន់ក្នុងរាជ្យរបស់ទ្រង់មានដូចជា៖ ប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើង ឃ្លាំងខាងត្បូង តាកែវ ភិមានអាកាស ក្លោងទ្វាររាជវាំង (ខេត្តសៀមរាប) ផ្នែកខ្លះនៃប្រាសាទតាកែវ (សៀមរាប) របងរមាស (កំពង់ធំ) ផ្នែកខ្លះនៃប្រាសាទព្រះវិហារ (ព្រះវិហារ) ផ្នែកខ្លះនៃប្រាសាទបាកាណ (ព្រះវិហារ) ផ្នែកខ្លះនៃប្រាសាទវត្តភូ (ឡាវ) ប្រាសាទភ្នំជីសូរ្យ (តាកែវ) ចៅស្រីវិបុល (សៀមរាប) ស្រីគ្រប់ល័ក្ខណ(កំពង់ធំ) មឿងតាំ (សៀម) ស្នឹង, វត្តបាសែត, ឯកភ្នំ (បាត់ដំបង) បន្ទាយស្រី (ដំដែក សៀមរាប) ភ្នំជើងព្រៃឬភ្នំធំ (កំពង់ចាម) ។ល ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ