រាប់ចាប់ពីតាំងភ្នាក់ងារស៊ើបការសម្ងាត់ (CIA) ដែលបានរៀបចំផែនការផ្តួលរំលំនាយករដ្ឋមន្ត្រីអុីរ៉ង
ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ រហូតដល់ភាពតានតឹង និងការប្រឈមមុខគ្នា ក្រោមការដឹកនាំរបស់ប្រធានាធិបតី ត្រាំ (Trump) ចូរក្រឡេកមើលទៅក្នុងរយៈ ពេលជាង៦៥ឆ្នាំនៃទំនាក់ទំនងដែលមានល្បិចកលរវាងអ៊ីរ៉ង់ និងអាមេរិក។
ឆ្នាំ១៩៥៣ ៖ ការផ្តួលរំលំនាយករដ្ឋមន្ត្រី ម៉ូស្សាដិក (Mossadeq)ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់អាមេរិក និងអង់គ្លេសបានរៀបចំធ្វើរដ្ឋប្រហារ ទម្លាក់ នាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីរ៉ង់ដែលត្រូវបានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ គឺលោកម៉ូហាម៉ាត ម៉ូស្សាដិក។ មេដឹកនាំពិភពលោកនេះបាន ព្យាយាមធ្វើ ជាតូបនីយកម្មឧស្សាហកម្មប្រេងរបស់អ៊ីរ៉ង់។
ឆ្នាំ១៩៧៩ ៖ បដិវត្តអ៊ីរ៉ង់មេដឹកនាំជនជាតិអ៊ីរ៉ង់ដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក គឺលោក Mohammed Reza Pahlevi ត្រូវបានបង្ខំឱ្យចាកចេញពីប្រទេសនៅថ្ងៃទី ១៦ ខែមករា បន្ទាប់ពីបាតុកម្ម និងកូដកម្មជាច្រើនខែប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រង របស់លោកដោយ ក្រុមប្រឆាំងនាកាយ និងសាសនា។ ពីរសប្តាហ៍ក្រោយមក មេដឹកនាំសាសនាអ៊ីស្លាម អាយ៉ាតូឡាស ឃូមីនី (Ayatollah Khomeini) បានត្រឡប់មកពីនិរទេសខ្លួន។ បន្ទាប់ពីការធ្វើប្រជាមតិមួយ សាធារណរដ្ឋអ៊ីស្លាមអ៊ីរ៉ង់ ត្រូវបានប្រកាសនៅថ្ងៃទី ១ ខែមេសា។
ឆ្នាំ១៩៧៩-៨១ ៖ វិបត្តិចំណាប់ខ្មាំងរបស់ស្ថានទូតអាមេរិកស្ថានទូតអាមេរិកនៅទីក្រុង តេអេរ៉ង់ (Tehran) ត្រូវបានក្រុមបាតុកររឹបអូសនៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៧៩ ហើយចំណាប់ខ្មាំងអាមេរិកជាច្រើននាក់ត្រូវបានឃុំខ្លួននៅខាងក្នុងនោះអស់រយៈពេល ៤៤៤ ថ្ងៃ។ ចំណាប់ខ្មាំង ៥២ នាក់ចុងក្រោយត្រូវបានដោះលែងនៅខែមករាឆ្នាំ ១៩៨១ ដែលជាថ្ងៃនៃការឡើងកាន់អំណាចរបស់ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក រ៉ូណាល់ រីហ្គែន (Ronald Reagan)។ ជនជាតិអាមេរិក ៦ នាក់ផ្សេងទៀតដែលបានរត់គេចចេញពីស្ថាន ទូតត្រូវបានរត់ពន្ធពីប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ដោយក្រុមដែលធ្វើជាអ្នកផលិតខ្សែភាពយន្ត នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ខ្សែភាពយន្តដែលឈ្នះពានរង្វាន់អូស្ការឆ្នាំ ២០១២។
ឆ្នាំ១៩៨៥-៨៦ ៖ រឿងអាស្រូវ Iran-Contra
សហរដ្ឋអាមេរិកបញ្ជូនអាវុធទៅអ៊ីរ៉ង់ជាសម្ងាត់ ដោយត្រូវបានគេចោទ ប្រកាន់ថា ជាថ្នូរនឹងការជួយជ្រោមជ្រែងរបស់រដ្ឋាភិបាលទីក្រុងតេអេរ៉ង់ក្នុងការដោះលែងចំណាប់ខ្មាំងអាមេរិកដែលកាន់កាប់ដោយក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធហេសបូឡានៅលីបង់។
ប្រាក់ចំណេញត្រូវបានបញ្ជូនដោយខុសច្បាប់ទៅក្រុមឧទ្ទាមនៅនីការ៉ាហ្គ័រ(Nicaragua) ដោយបង្កើតឱ្យមានវិបត្តិនយោបាយមួយសម្រាប់ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក រីហ្គែន។
ឆ្នាំ១៩៨៨ ៖ យន្តហោះដឹកអ្នកដំណើរអ៊ីរ៉ង់ត្រូវបានបាញ់ទម្លាក់
នាវាចម្បាំងអាមេរិក USS Vincennes បានបាញ់ទម្លាក់ជើងហោះហើរអ៊ីរ៉ង់ (Iran Air) នៅឈូងសមុទ្រកាលពីថ្ងៃទី ៣ ខែកក្កដា ដោយបានសម្លាប់ មនុស្សទាំងអស់ ២៩០ នាក់នៅលើយន្ដហោះ។ សហរដ្ឋអាមេរិកប្រកាសថា យន្តហោះ Airbus A300 នោះត្រូវបានគេយល់ច្រឡំថាជាយន្តហោះចម្បាំង។ ជនរងគ្រោះភាគច្រើនជាអ្នកធ្វើធម្មយាត្រាអ៊ីរ៉ង់ដែលកំពុងធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុង មេកា (Mecca)។
ឆ្នាំ២០០២ ៖ បិសាចអំពើអាក្រក់
នៅក្នុងសុន្ទរកថារដ្ឋសហភាព (State of the Union) លោក ប្រធានាធិបតី ចច ប៊ូស (George Bush) បានបរិហារអ៊ីរ៉ង់ថាជាផ្នែកមួយនៃ “បិសាចអំពើអាក្រក់” ដែលគាត់ប្រដូចគ្នាទៅនឹងប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ និងកូរ៉េខាងជើង។ សុន្ទរកថានេះបង្កឱ្យមានកំហឹងយ៉ាងខ្លាំងនៅប្រទេសអ៊ីរ៉ង់។
ឆ្នាំ២០០០ ៖ ការភ័យខ្លាច និងការដាក់ទណ្ឌកម្មនុយក្លេអ៊ែរនៅឆ្នាំ ២០០២ ក្រុមប្រឆាំងអ៊ីរ៉ង់មួយបានបង្ហាញថា អ៊ីរ៉ង់កំពុងអភិវឌ្ឍរោង ចក្រនុយក្លេអ៊ែរ រួមទាំងរោងចក្រចម្រាញ់សារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមផងដែរ។
អាមេរិកចោទប្រកាន់អ៊ីរ៉ង់ពីកម្មវិធីអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ប៉ុន្តែអ៊ីរ៉ង់បដិសេធ។ ដើម្បីបញ្ជាក់ភាពស្អាតស្អំ សកម្មភាពការទូតរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍ និងការចូលរួមយ៉ាងពេញទំហឹងពីប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ គឺស្ថិតក្រោមអង្គការឃ្លាំ មើលនុយក្លេអ៊ែររបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ប៉ុន្តែទណ្ឌកម្មជាច្រើនលើកត្រូវបានដាក់ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ សហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប ប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលរបស់ប្រធានាធិបតី អភិរក្សនិយមលោក Mahmoud Ahmadinejad ដែលជាហេតុ បណ្តាលឱ្យរូបិយប័ណ្ណរបស់អ៊ីរ៉ង់ធ្លាក់ចុះពីរភាគបីក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំ។
ឆ្នាំ២០១៣-២០១៦ ៖ ទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធ និងកិច្ចព្រមព្រៀងនុយក្លេអ៊ែរនៅខែកញ្ញាឆ្នាំ ២០១៣ មួយខែបន្ទាប់ពីប្រធានាធិបតីថ្មីរបស់អ៊ីរ៉ង់លោក ហាសាន់ រូហានី (Hassan Rouhani) ឡើងកាន់តំណែង លោកនិងប្រធានាធិបតីអាមេរិក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា (Barack Obama) បាននិយាយតាមទូរស័ព្ទ ដែលជាការសន្ទនាថ្នាក់ខ្ពស់លើកដំបូង បំផុតក្នុងរយៈ ពេលជាង ៣០ ឆ្នាំ។ ក្រោយមកនៅឆ្នាំ ២០១៥ បន្ទាប់ពីសកម្មភាពការទូតយ៉ាងក្តៅគគុក អ៊ីរ៉ង់យល់ព្រម លើកិច្ចព្រមព្រៀងយូរអង្វែងស្តីពីកម្មវិធីនុយក្លេអ៊ែររបស់ខ្លួនជាមួយក្រុមមហាអំណាចពិភពលោកមួយដែលមានឈ្មោះថា P5+1 គឺអាមេរិក អង់គ្លេស បារាំង ចិន រុស្ស៊ី និងអាល្លឺម៉ង់។
នៅក្រោមកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ អ៊ីរ៉ង់យល់ព្រមកំណត់សកម្មភាពនុយក្លេអ៊ែរ ដ៏រសើបរបស់ខ្លួន ហើយអនុញ្ញាតឱ្យមានអធិការអន្តរជាតិជាថ្នូរ នឹងការដកទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចដែលកំពុងជាប់គាំង។
ឆ្នាំ២០១៩ ៖ ភាពតានតឹងនៅឈូងសមុទ្រនៅខែឧសភា ឆ្នាំ ២០១៨ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ ត្រាំ បានលុបចោលកិច្ចព្រមព្រៀងនុយក្លេអ៊ែរ មុនពេលដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចប្រឆាំង នឹងអ៊ីរ៉ង់ និងគំរាមធ្វើដូចគ្នាចំពោះបណ្តាប្រទេស និងក្រុមហ៊ុនដែលបន្តទិញ ប្រេងអ៊ីរ៉ង់។ សេដ្ឋកិច្ចអ៊ីរ៉ង់ធ្លាក់ចូលក្នុងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងជ្រៅដុនដាប។
ទំនាក់ទំនងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងអ៊ីរ៉ង់កាន់តែអាក្រក់ទៅៗនៅខែឧសភាឆ្នាំ ២០១៩ ខណៈពេលអាមេរិករឹតបន្តឹងទណ្ឌកម្មដែលផ្តោត លើការនាំចេញ ប្រេងរបស់អ៊ីរ៉ង់។ ជាការឆ្លើយតប អ៊ីរ៉ង់ចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការប្រឆាំងនឹងសម្ពាធ។
នៅក្នុងខែឧសភា និងខែមិថុនាឆ្នាំ ២០១៩ នាវាដឹកប្រេងចំនួន ៦ គ្រឿង ត្រូវបានបំផ្ទុះនៅឈូង សមុទ្រអូម៉ង់ ហើយសហរដ្ឋអាមេរិកចោទប្រកាន់ ថាជាទង្វើរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់។
នៅថ្ងៃទី ២០ ខែមិថុនា កងកម្លាំងអ៊ីរ៉ង់បានបាញ់ទម្លាក់យន្តហោះចម្បាំង គ្មាន មនុស្សបើកមួយគ្រឿងរបស់អាមេរិកនៅលើច្រកសមុទ្រដឹកប្រេង Hormuz។ សហរដ្ឋអាមេរិកនិយាយថា វាបានធ្វើនៅលើដែនទឹកអន្តរជាតិ ប៉ុន្តែអ៊ីរ៉ង់និយាយថា វានៅក្នុងដែនអធិបតេយ្យរបស់ពួកគេ។
ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ចាប់ផ្តើមដកថយមកវិញនូវការប្តេជ្ញាចិត្តសំខាន់ៗក្រោមកិច្ចព្រមព្រៀងនុយក្លេអ៊ែរកាលពីខែកក្កដា។
ឆ្នាំ២០២០ ៖ ការធ្វើឃាតលើឧត្តមសេនីយ៍ កាសេម សូឡេម៉ានី (Qasem Soleimani) នៅថ្ងៃទី ៣ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២០ មេបញ្ជាការយោធាកំពូលរបស់អ៊ីរ៉ង់ គឺឧត្តមសេនីយ៍ កាសេម សូឡេម៉ានី ត្រូវបានសម្លាប់ដោយការវាយប្រហារដោយ យន្តហោះចម្បាំង គ្មានមនុស្សបើករបស់អាមេរិកនៅទឹកដីអ៊ីរ៉ាក់ ។ អុីរ៉ង់ប្តេជ្ញាសងសឹកយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះមរណភាពរបស់លោកឧត្តមសេនីយ៍ ហើយដកខ្លួនចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងនុយក្លេអ៊ែរឆ្នាំ ២០១៥៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ